Raqamli xukumat

RAQAMLI XUKUMAT
Elektron (raqamli, veb, internet) iqtisodiyot - raqamli texnologiyalarga asoslangan iqtisodiy faoliyat. Gap bu yerda dasturiy ta’minot ishlab chiqish va sotishdan ko‘ra ko‘proq elektron biznes va elektron tijorat tomonidan ishlab chiqariladigan elektron tovarlar va servislar xaqida boradi. Raqamli iktisodiyot - xuddi e-Commerce, faqat alohida ye-tijoratlar to‘plamidan iborat bo‘lgan mamlakat mikyosidadir.
Raqamli iqtisodiyot umuman rivojlanish bazasi hisoblanadi va bank, chakana savdo, transport, energetika, ta’lim, sog‘likni saqlash va boshqa ko‘plab tarmoqlarga ta’sir ko‘rsatadi. Buyumlar interneti, katta ma’lumotlar, mobil qurilma va devayslardan foydalanish kabi raqamli texnologiyalar ijtimoiy uzaro aloqa usullari, iqtisodiy munosabatlar va institutlarni o‘zgartiradi. Ma’lum bir vazifalarni birgalikda hal qilish uchun iqtisodiyot agentlarini muvofiqlashtirish va kooperatsiya qilishning yangi usullari paydo bo‘ladi. Raqamli texnologiyalarning kelgusi rivoji butun iqtisodiyot uchun muhim ahamiyat kasb etadi. Agar hozir internetdagi chakana savdoning ulushi jami tranzaksiyalarning 10%ini tashqil qilsa, yakin kelajakda bu ko‘rsatkich to‘xtovsiz o‘sib boradi. Davlatlar tomonidan amalga oshiriladigan va raqamli iqtisodiyotni rivojlantirishga yunaltirilgan chora-tadbirlar ro‘yxatini ajratib ko‘rsatish mumkin: ilmiy va ijtimoiy tarmoqlar tashkil kilish va biznes yuritishning yangi modellarini shakllantirish uchun asosni ifodalaydigan infratuzilma rivojlantirish; raqamli iqtisodiyot tarmoqlaridagi to‘siqlarni pasaytirish; raqamli texnologiyalarni uzlashtirish darajasini oshirish, mutaxassislarni o‘kitish va malakasini oshirish; raqamli infratuzilma ishonchliligi va xavfsizligiga ishonchni ta’minlash, risklarni baholash; iktisodiyotning raqamli sektorini rivojlantirish. Raqamli iqtisodiyot ikkita element bilan ifodalanadigan elektron sanoat shakllantiradigan innovatsion texnologiyalarga asoslanadi; bu elektron sanoat, mikrochiplar, kompyuter va telekommunikatsiya qurilmalari, maishiy elektronika ishlab chikarish xamda rakamli texnologiyalar soxasida xizmatlar kursatadigan va ma’lumotlarni ishlab chikarish, saklash va boshkarishning rakamli vositalaridan foydalanadigan kompaniyalardir. Uzbekiston iktisodiyoti uchun rakali sektorni rivojlantirishning muximligi shu bilan xam tasdiklanadiki, bir kator mamlakatlar xozirgi paytda uz iktisodiyotining rakamli sektorlarini rivojlantirish, bu soxalarda yangi ish urinlari yaratish, axborot texnologiyalari va elektron sanoat rakobatbardoshliini oshirishga karatilgan keng kulamli dasturlarni amalga oshirmokda. Rakamli texnologiyalar iktisodiyotning davlat sektorida xam muxim axamiyat kasb etadi. Rakamli xukumat va davlat xizmatlari kursatish buyicha servislar tobora kuprok biznes va fukarolarga samaralirok xizmatlarni ta’minlaydigan, shuningdek, atrof-muxitni saklash buyicha xukumat karorlarining muxim bir kismi sanalgan xarajatlarni kiskartirish vositasi sifatida kurib chikiladi. Rakamli xukumat va innovatsion texnologiyalar davlat boshkaruvining barkaror rivojlanishni shakllantirida samarali ishtirokini ta’minlashi mumkin. Rakamli xukumat davlat organlariga sifatlirok xizmatlar takdim etish va axoli uchun yanada ochik bulish imkonini takdim etadi. U xukumatga atrof-muxitga yetkazilayotgan zararni kiskartirishga, tabiiy resurslarni samarali boshkarishga xizmat kilishga, shuningdek, iktisodiy usishni ragbatlantirish va iktisodiyotning jamoatchilik sektorini rivojlantirishga xizmat kilishga yordam berishi mumkin. Tulakonli rakamli iktisodiyot yaratishga tuskinlik kiladigan risklarni taxlil kilish zarur. Yangi texnologiyalarni faollik bilan joriy kiladigan va foydalanadigan mamlakatlar bilan bir katorda iktisodiy tizim faoliyat yurtishining yangicha turiga utishga imkon beradigan afzalliklardan foydalanmaydigan global axborot kommunikatsiyalardan uzilib kolgan mintakalar mavjud. Fark nafakat texnologiyalar darajasi, investitsion resurslar takchilligi yoki inson kapitalining rivojlanish darajasi pastligida. balki institutlar yukligi yoki yomon faoliyat kursatishida xamdir. O‘zbekistonda rakamli iktisodiyotning rivojlanish shart-sharoitlari orasida bir nechta jixatni ajratib ko‘rsatish mumkin.
Elektron xukumat
Kompyuterlashtirish, internet davrida moslashuv, ITTKI va institutsional-xukukiy isloxotlar chukurlashuvi, shuningdek, AKT sanoati asosiy fondlarga va AKT asosida potensial yukori kushilgan kiymatli xizmatlarning yangi turlari ishlab chikishga investitsiyalar ortishi kuyidagi keltirilgan dastur ustuvorliklari doirasida kuyilgan vazifalarda uz aksini topadi.
Milliy kulamda axborotlashtirishga kumaklashish uchun kuyidagilar kuzda tutilgan:
-axolini uzluksiz o‘qitish tizimini tashkil kilish negizida AKTdan foydalanish kunikmalarini rivojlantirish, elektron bandlik sxemalari yulga qo‘yish va virtual ish urinlari yaratish;
-sanoat ishlab chikarishining barcha tarmoklariga AKT joriy kilish vositasida sanoatni axborotlashtirishga kumaklashish, onlayn logistika va elektron tulovlar tizimini takomillashtirish, virtual arbitraj, «V2V» elektron tijoratni rivojlantirish, onlayn-biznes uchun xavfsiz muxit yaratish;
-onlayn takdim etiladigan davlat xizmatlari sifatini oshirish va
assortimentini kengaytirish asosida davlat sektorini
axborotlashtirishga kumaklashish;
-davlat boshkaruvida axborotlashtirish bilan boglik yangiliklar kiritishga kumaklashish.
AKT infratuzilmasini texnik kayta jixozlash kuyidagilarga asoslanadi:
-amaldagi konunchilikni «bilimlar jamiyati» vokeliklariga moslashtirish, eng avvalo, dasturiy ta’minot va rakamli texnologiyalar soxasida;
-yukori tezlikdagi telekommunikatsiya tarmoklarini kayta jixozlash va yangi avlod intenet texnologiyalarini rivojlantirish;
-AKT-industriyasi rivojlanishini jadallashtirish, jumladan, strategik maksadli maxsulotlar negizida uning rakobatbardoshligini oshirish, ITTKI chukurlashtirish va axborot biznesiga venchurli kapital kirib borishiga kumaklashish.
Global axborot makonida xalkaro xamkorlikni faollashtirish buyicha faoliyat kuyidagilar vositasida amalga oshiriladi:
-O‘zbekiston Respublikasi mintakada ishbilarmonlik axborotlari xabi sifatida shakllanishi;
-O‘zbekiston Respublikasi AKT soxasida xalkaro tapibbuschi sifatidajoylashuvi;
-jaxon bozorida milliy AKT-kompaniyalar pozitsimarini kuchaytirishga kumaklashish.
«IT 839» kator asosiy elementlari bo‘iicha biznes-modellar -mijozlarni WiBro buyicha jalb kilish sxemasi moliyaviy jixatdan yetarli darajada uylab chikilmagan bulib chikdi, rakamli ofrmatda multimedia uzatish buyicha esa - umuman ifodalab bulmadi. «IT 839» tufayli bu soxada rakobatli ustunliklar mavjud bulgan soxalardagi nou-xau buyicha, yunalishlar buyicha tadkikotlarni qo‘llab-kuvvatlashni davom ettirish yunalishiga amal kilib, strategiya birinchi uringa 20 gurdagi texnologiyalarga asoslangan, shartli ravishda guruxlarga ajratilgan maxsulotlar sotishni kuydi:
-strategik AKT-loyixalari: rakamli formatda multimedia uzatish, simsiz keng polosali internet, elektron xukumat;
-flagman-tarmoklar maxsuloti: yarimutkazgichlar, displeylar, simsiz kommunikatsiyalar;
-bozor saloxiyati katta bulgan istikbolli AKT maxsulotlari: radiochastotali identifikatorlar, rbotlar, AKT tarmoklari, dasturiy ta’minot, elektron soglikni saklash, svetodiodlar, xavfsizlikni ta’minlash buyicha karorlar.
Strategiya 2015 yilga kadar amalga oshirilgan, sungra chora-tadbirlar majmui bilan almashtirilgan va maxsulotlar avvalgidek ustuvor bulib kolavergan.
Bu maksadda ishlab chikilgan «Elektron xukumat tashkil kilish tamoyillari va milliy karashlari» va ularning darajasida detallashtiriladigan muayyan amaliy xarakatlarni kuzda tutilgan fundamental strukturali uzgarishlar asosiy mexanizmlari sifatida tematik yunalishlar buyicha 31 ta ixtisoslashgan loyixani amalga oshirish vositasida turtta soxada innovatsion uzgarishlar belgilab berildi.
Bu amaliyotda elektron xukumetni tashkil kiladigan asosiy bloklar buyicha sanab utalgan 11 ta tashabbusni kabul kilishda o‘z ifodasini topadi, chunonchi:
G2C - davlatning axoli va xorijiy rezidentlar bilan kuyidagi tizimlar yaratish kurinishida o‘zaro aloka kilishi:
а) bachar intansiyalar tomonidan jismoniy shaxslarning surovlari va murojaatlarini kayta ishlash uchun muljallangan «G4C» fukarolarga davlat elektron xizmatalari kursatish;
b) ruyxatga olish va xisobga olish davlat xizmat turlarini kursatishda axborot almashinish;
v) ijtimoiy sugurta soxasida axborot almashinish;
g) solik ma’muriyatchiligi
G2B - davlat strukturalarining davlat xaridlari elektron tizimi yaratish doirasida xujalik yurituvchi sub’ektlar bilan uzaro alokalarida
G2G - kuyidagilar yaratish yuli bilan davlat ma’muriyatchiligi samaradorligini oshirish maksadida «d-Brain» turli davla strukturalari urtasida uzaro alokalar va axborot almashinish:
a) budjetni rejalashtirish va mablaglarni taksimlash, maxsus idoralararo ma’lumotlar tuplami va kompyuter tarmogi vositasida turli instansiyalar urtasida uzaro xisob-kitoblarni kamrab oladigan moliya sektorida milliy axborot tizimi;
b) maktablar, kollejlar, OTMlar, OUMTV va XTVga xisob beradigan davlat tartibga solish organlari xujjatlarini elektron kanallar buyicha foydalanish va ulanish uchun ta’lim soxasida milliy axborottizimi;
v) maxalliy ma’muriyatlar tasarrufida bulgan 21 turdagi davlat xizmatlari buyicha mintakaviy xukumat organlari axborot tizimlari;
g) ishga yollash, karera pillapoyasi buylab xarakatlantirish, davlat sektorida band bulganlarga tovon tulashni kamrab oladigan kadrlar siyosatini qo‘llab-kuvvatlash tizimi.
ITA (information technology amitecture) - kuyidagilar negizida elektron xukumat AKT infratuzilmasini shakllantirish:
a) davlat instansiyalari urtasida elektron xujjatlar aylanmasi kulamini kengaytirish;
b) elektron ma’muriyatchilik tizimi faoliyat kursatishini ta’minlash uchun elektron imzo va elektron muxr qo‘llashni kengaytirish;
v) davlat organlarini maxsus axborot makoniga birlashtiradigan integratsiyalashgan kompyuter tarmog‘i yaratish.