Raqamli texnalogiyalar

Arifmetik amallar va ularning bajarilish tartibi Matematikada bo’lganikabi C++ dasturlash tilida ham 4 ta arifmetik amal (+; -; *;/) lardan foydalaniladi. Ularning bosqichlarga bo’linishi, bajarilish tartibi, qavslar ishtirokida bajarilish tartibi matematikadagi tartibidan farq qilmaydi.matematikada ba’zi hollarda, ayniqsa, harfiy va qavsli ifodalarda ko’paytirish amali oshkor yozilmaydi. C++ dasturlash tilida barcha amallar oshkor yozilish ishart.Ya’ni 2(x-y), 2x kabi. Bularni C++ komplyatori xato hisoblaydi. 2*(x-y), 2*x kabi yozilishi shart va to’g’ri.
Barcha dasturlash tillarida matematikada bizga tanish bo’lgan funksiyalardan foydalaniladi.Ularning ichida nomini uchratgach, uni dasturlash tili tanisa, ya’ni ko’rsatilgan argument bo’yicha funksiyaning qiymatini hisoblovchi dastu bo’lsa, bunday funksiyalar standart funksiyalar deyiladi. Boshqa dasturlash tillarida bo’lgani kabi C++ dasturlash tilida ham funksiya argument uning nomidan keyin qavsichiga olib yoziladi.Quyida standart funksiyalar keltirilgan:
abs (x) → |x|, bunda x – butun son
fabs (x) → |x|, bunda x – haqiqiy son
sin (x) → sin x, bunda x – radianda beriladi
cos (x) → cos x, bunda x- radianda beriladi
tan (x) → tg x, bunda x – radianda beriladi
sqrt (x) → √ , bunda x – haqiqiy
sonexp (x) → e^x , bunda x – haqiqiy son
log (x) → ln x, bunda x – haqiqi ymusbat son
log 10(x) → lg x, bunda x – haqiqiy musbat son
asin (x) → arcsin x, bunda x – radianda beriladi
acos (x) → arccos x, bunda x – radianda beriladi
atan (x) → arctg x, bunda x – radianda beriladi
atan2(x,y) → arctgbunda x, y lar radianda beriladi.
ceil(x)→ x haqiqiy sonini undan katta, lekin unga eng yaqin butun son bilan almashtiradi. Natija haqiqiy tu r bo’ladi.
floor(x) → x haqiqiy sonini undan kichik, lekin unga eng yaqin butun son bilan almashtiradi. Natija haqiqiy tur bo’ladi. Bu ikkita funksiya yaxlitlash amalini bajarmaydi
Masalan, ceil (7.56325) = 8; floor (6.99999) = 6 ceil (7.99999) = 8; floor (4.9907) = 4
fmod (x,y) – x butunsonni y butun songa bo’lgandagi qoldiqni hisoblaydi va natija haqiqiy tur bo’ladi. % amali ham shu vazifani bajaradi, faqat bu amal natijasi butun turli bo’ladi.
hupot(x, y) – x va y lar haqiqiy sonlar bo’lib, funksiya x va y katetlar bo’yicha to’g’ri burchakli uchburchakning gipotenuzasini hisoblaydi.
pow (x,y) → x^y
pow 10(x) → x – butun son bo’lib, pow 10(x)→ 10x
misollar:
Quyidagi misolni C++ dasturlash tilida yozing: P=(2x-y^x+cos(a+b))/(2x-y)

Tamom Chiqar P P:=(2*x-pow(y,x)+cos(a+b))/(2*x-y) Kiritx,y,a,b; Boshlanish

#include #include using namespace std; int main() { float x,y,a,b,P; cout<<"x="; cin>>x; cout<<"y="; cin>>y; cout<<"a="; cin>>a; cout<<"b="; cin>>b; P=(2*x-pow(y,x)+cos(a+b))/(2*x-y); cout<<"P=" < return 0; }

Mantiqiy amallar va mantiqiy ifodalar
Mantiqiy ifoda tushunchasi matematik mantiq fani tushunchlariga tayanib tushuntiriladi. Matematik mantiq deganda fikrlashning shakl va qonunlari tushuniladi. Matematik mantiq tushunchasiga Al Farg’oniy, Abu Ali ibn Sino va keyinchalik ingliz olimi Jorj Bull tomonidan asos solingan. Har qanday mantiqiy ifoda yoki mantiqiy fikr faqat ikki xil qiymat qabul qilishi mumkin. Bular rost(true) yoki yolg’on (false). Masalan Sobir qiz bola, po’lat suyuq modda kabi fikrlarning qiymati yolg’on yoki suv 0^oda muzlaydi, ruchka yozish quroli kabi fikrlar rost. Matematik mantiqiy ifodalarni yozishda quyidagi munosabat belgilaridan foydalanadi: =, != , <, >,<=,>= ; kabilardir.
Agar ikkita ifoda (1) munosabat belgilarining biri bilan birlashtirilgan bo’lsa, bunday yozuv mantiqiy ifoda deyiladi.
Murakkab mantiqiy ifodalar tarkibida quyidagicha mantiqiy amallardan foydalaniladi. (┐ ᴠ ᴧ )
1.Mantiqiyqo’shishamali.
Amalning umumiy ko’rinishi quyidagicha ( a v b ) Bunda a va b lar mantiqiy o’zgaruvchilar yoki mantiqiy ifodalar bo’lib, bu amal natijasi a va b larning har ikkalasi yolg’on bo’lgandagina yolg’on, qolgan barcha hollarda rost bo’ladi. Demak, ᴠ belgisi yoki so’zini almashtiradi yoki matematik mantiq elementlaridagi dizyunksiya amaliga mos keladi. Uning C++ tilida yozilishi ( | | ) kabidir.
(3>7) ᴠ (2*18=37) – ifodaning qiymati yolg’on
(5 ning kvadrati 25) ᴠ (45/9=5) – ifodaning qiymati rost
(eng katta sayyora yupeter) ᴠ (eng kichik sayyora merkuriy) – ifodaning qiymati rost
2. Mantiqiy ko’paytirish amali.
Amalning umumiy ko’rinishi quyidagicha (a ᴧ b )Bunda a va b lar mantiqiy o’zgaruvchilar yoki mantiqiy ifodalar bo’lib, bu amal natijasi a va b larning har ikkalasi chin bo’lgandagina chin, qolgan barcha hollarda yolg’on bo’ladi. Demak, ᴧ belgisi va so’zini almashtiradi yoki matematik mantiq elementlaridagi konyuksiya amaliga mos keladi. Uning C++ tilida yozilishi (&&) kabidir.
(12*12=144) ᴧ (5<3) ifodaning qiymati yolg’on
(25-14=11) ᴧ (sqrt(144)=12) – ifodaning qiymati rost
(12/4=2) ᴧ (3<3) ifodaning qiymati yolg’on
3. Mantiqiy inkor amali. Amalning umumiy ko’rinishi quyidagicha ┐a Bunda a mantiqiy o’zgaruvchi yoki mantiqiy ifoda bo’lib, bu amal natijasi a ning qiymati yolg’on bo’lganda rost, ros tbo’lganda yolg’on bo’ladi, ya’ni bu amal a mulohazani inkor qiladi. Demak, ┐ belgisi emas so„zinialmashtiradi. Uning C++ tilida yozilishi ( ! ) kabidir.
1)(5*8!=40) v (8*0=1) ifodaning qiymati yolg’on
2) ┐(121/11!= 11) ᴧ (625?105=5) ifodaning qiymati rost
3) (1>-1) ᴧ ┐(46-10=37) ifodaning qiymati rost
4) ┐1 ᴠ ┐0 ᴧ ┐1 ᴧ ┐0ifodaning qiymati yolg’on


Xulosa
Kundan - kunga tobora o‘sib borayotgan axborot oqimi, axborot texnologiyalarining to’xtovsiz rivojlanishi, kompyuterda yechilishi kerak bo’lgan masalalar ko’lamining kengayishi va murakkablashuvi ushbu texnologiyalardan foydalanuvchilarning oldiga yangidan-yandi vazifalarni qo‘ymoqda. Bugungi kunda ma’lumotlar oqimining ko‘pligi tufayli ularni qisqa vaqt ichida jamlash, saqlash va qayta ishlash ham muammo bo’lmoqda. Shuning uchun axborot-kommunikasiya vositalari barcha turdagi tashkilot va muassasalarga shiddat bilan kirib kelmoqda. Axborotlarning haddan tashqari ko‘pligi bu axborotlarni saqlashda, qayta ishlashda, hamda har xil turdagi tizimlarni yaratish, ulardan samarali foydalanishni va axborot tizimlarini yaratishni talab qiladi.

Hozirgi kunda juda ko‘p algoritmik tillar mavjud bo‘lib, ularni

dasturlash tillari deb ataymiz. Algoritmik til- algoritmlarni bir xil
va aniq yozish uchun ishlatiiadigan belgilashlar va qoidalar
tizimidir. Algoritmik til oddiy tilga yaqin boMib, u matematik
belgilarni (yuqorida avtilganidek) o‘z ichiga oladi. Qo‘yilgan
masalaiarni yechishga tuzilgan algoritmlarni to‘g‘ridan-to‘g‘ri
mashinaga berib, yechib bo‘lmaydi, shu sababli yozilgan algoritmni
biror-bir algoritmik tilga o‘tkazish zarur. Har qanday algoritmik til
o ‘z qo‘llandish sohasiga ega. Masalan, o'quv jarayonlari uchun
Pascal. Delphi, VBA, java, C++-dasturlash tillari va boshqalar.