Raqamli iqtisodiyotning tarkibiy tuzilishi Javob

51. Elektron hukumat ta’rifi
Javob: Axborot va elektron texnik vositalarning rivojlanishi davlat boshqaruv jarayonlari tuzilmasiga jiddiy va salmoqli ta’sir ko‘rsatdi. Avvaliga bu ta’sir ma’lumotlarni yig‘ish, qaytaishlash, qaror qabul qilish jarayonida namoyon bo‘lgan bo‘lsa, keyinchalikdavlatboshqaruvtiziminitashkiletishvainstitutlartranformatsiyasidajiddiyo‘zgarishlaryuzagakeldi. Buo‘znavbatidaxususiyshaxsvaommaviyaxborotsektoriorasidagimunosabatizchilliginioshirish, sarfxarajatsizvasamaralixizmatko‘rsatish, ma’lumotvabilimberishnita’minlaydi.
Elektronhukumatdavlatorganlariningjismoniyvayuridikshaxslargaaxborot-kommunikatsiyatexnologiyalariniqo‘llashyo‘libilandavlatxizmatlariko‘rsatishgadoirfaoliyatini, shuningdekidoralararoelektronhamkorlikqilishnita’minlashgaqaratilgantashkiliy-huquqiychora-tadbirlarvatexnikvositalartizimidir.
Elektronhukumatningbirqanchata’riflarimavjud. Kengma’noda, elektronhukumatningvazifalarivaxizmatlarko‘rsatishihamdafaoliyatinirivojlantirishuchunAKTniqo‘llashsifatidabelgilanishimumkin.
O‘zigaxosravishda, elektronhukumatni “davlatoganlariko‘rsatayotganhizmatlarningshaffofligi, samaradorligivasifatinioshirishmaqsadidaraqamlitexnologiyalardanfoydalanish” debtushunishmumkin. Shuningdek, elektronhukumatAKTniko‘llaganholdadavlatorganlariningyanadasamaralifaoliyatko‘rsatishihamdafuqarolarvatadbirkorliksub’ektlarigasifatlixizmatlarko‘rsatishidir.
Elektronhukumatatamalariniquyidagito‘rttaasosiyqismlariorqaliumumlashtirishmumkin. Elektronhukumatquyidagichatavsiflanadi.

1. 
   AKTdanfoydalanish (kompyutertarmoqlari, internet, faksvatelefon).
   
2. 
   Hukumatfaoliyatiniqo‘llab-quvvatlash (axborotbilanta’minlash, xizmatlar, mahsulotlar, mamuriyboshqaruv).
   
3. 
   Fuqarolarbilanhukumatmunosabatlarinirivojlantirish (yangialoqakanallariniyaratish, siyosiyyokima’muriyjarayonlarigafuqarolarnitarg‘ibotvatashviqotlarorqalijalbqilish)
   
4. 
   Belgilanganstrategiyalargamosravishdaishtirokchilarnijarayonlardaqatnashishqiymatinibelgilash.
   

Elektronhukumatta’riflari

BirlashganMillatlarTashkiloti		Elektronhukumatfuqarolargadavlatorganlaritomonidanaxborotvaxizmatlarini etkazibberishuchunInternetfoydalanishdebta’riflangan.
Jahonbanki		Elektronhukumatdavlatorganlariaxborottexnologiyalaridanfoydalanibfuqarolar, tadbirkorliksub’ektlarivaboshqadavlatorganlario‘rtasidagio‘zaromunosabatlarniyaxshilashninazardatutadi. Ushbutexnologiyalarturlimaqsadlargaxizmatqilishimumkin: fuqarolargadavlatxizmatlariniyaxshiroqetkazibberish, biznesvaishlabchiqarishbilano‘zaromuloqotnitakomillashtirish, keraklima’lumotlarniolishorqalifuqarohuquqvaimkoniyatlarinikengaytirish, yokiyanadasamaralidavlatboshqaruviniamalgaoshirish.
Iqtisodiyhamkorlikvataraqqiyottashkiloti	ElektronhukumatterminixukumattomonidanAKTdanfoydalanib, birqatoramaliyfunksiyalarinito‘laqonlibajarishinazardatutadi. Xususan, Internetvategishlitexnologiyalartomonidantaklifetilgantarmoqsalohiyatituzilmalarivahukumatningishlashjarayoninitransformatsiyasitushuniladi.

Elektronhukumatningasosiyvazifalariquyidagilardaniborat:

• 
  davlatorganlarifaoliyatiningsamaradorligini, tezkorliginivashaffofliginita’minlash, ularningmas’uliyatinivaijrointizominikuchaytirish, aholivatadbirkorliksub’ektlaribilanaxborotalmashishnita’minlashningqo‘shimchamexanizmlariniyaratish;
  
• 
  arizaberuvchilaruchunmamlakatningbutunhududidadavlatorganlaribilano‘zaromunosabatlarnielektronhukumatdoirasidaamalgaoshirishbo‘yichaimkoniyatlaryaratish;
  
• 
  o‘zzimmasigayuklatilganvazifalardoirasidadavlatorganlariningma’lumotlarbazalarini, YagonainteraktivdavlatxizmatlariportalinivaElektrondavlatxizmatlariningyagonareestrinishakllantirish;
  
• 
  aholivatadbirkorliksub’ektlaribilano‘zaromunosabatlarniamalgaoshirishdaelektronhujjataylanishi, davlatorganlariningo‘zarohamkorligivaularningma’lumotlarbazalario‘rtasidaaxborotalmashinuvimexanizmlarinishakllantirishhisobigadavlatboshqaruvitizimida «birdarcha» prinsipinijoriyetish;
  
• 
  tadbirkorliksub’ektlarinielektronhujjataylanishidanfoydalanishga, shujumladanstatistikahisobotinitaqdimetish, bojxonarasmiylashtiruvi, litsenziyalar, ruxsatnomalar, sertifikatlarberishjarayonlarida, shuningdekdavlatorganlaridanaxborotolishjarayonlaridaelektronhujjataylanishidanfoydalanishgao‘tkazish;
  
• 
  tadbirkorliksub’ektlariningelektrontijorat, Internetjahonaxborottarmog‘iorqalimahsulotnisotishvaxaridlarniamalgaoshirishtizimlaridanfoydalanishini, shuningdekkommunalxizmatlarnihisobgaolishning, nazoratqilishningvaularuchunhaqto‘lashningavtomatlashtirilgantizimlarinijoriyetishnikengaytirish;
  
• 
  naqdbo‘lmaganelektronto‘lovlar, davlatxaridlariniamalgaoshirish, masofadanfoydalanishtizimlarinivabank-moliyasohasidagifaoliyatningboshqaelektronshakllarinirivojlantirish.
  

Elektronhukumatningasosiyprinsiplariquyidagilardaniborat:

• 
  davlatorganlarifaoliyatiningochiqligivashaffofligi;
  
• 
  elektrondavlatxizmatlaridanarizaberuvchilarningtengravishdafoydalanishi;
  
• 
  «birdarcha» prinsipibo‘yichaelektrondavlatxizmatlariko‘rsatish;
  
• 
  davlatorganlarininghujjatlarinibirxillashtirish;
  
• 
  elektronhukumatningyagonaidentifikatorlaridanfoydalanish;
  
• 
  elektrondavlatxizmatlariko‘rsatishtartibinimuntazamtakomillashtiribborish;
  
• 
  axborotxavfsizliginita’minlash.
  

Elektronhukumatimkoniyatlariniamalgaoshirishmaqsadidako‘pginadavlatlaro‘zlariningelektronxukumatnirivojlantirishsiyosiyrejalarigakiritishmoqda. Dastlabkie’tiborAKTdanfoydalanishorqalidavlatishlarisamaradorliginioshirishgaberildi. Shubilanbirga, elektronxukumatxizmatlarigadavlattomonidancheklanganinvestitsiyalarta’sirinatijasida, 2000 yilningo‘rtalaridafuqarogayo‘naltirilganyondashuvtomonnatijalaro‘zgardi. Ushbuyondashuvnatijasidahukumatxizmatlariniyetkazibberishjarayonidafuqarolarningdavlatxizmatlarigaturliextiyojlariningmosliginita’minlashbirinchio‘ringaqo‘yilganligiorqalisezilarlio‘zgarishlargasababchibo‘ldi. Bugungikundaelektronhukumatnafaqatdavlatsektorivazifalarinivajarayonlarinirivojlantirishvaqo‘llab-quvvatlashuchunbirmuhimvosita, balkihukumatnio‘zgartirishgavaxizmatishlabchiqishvayetkazibberishuchunyangiyondashuvlarniyaratishdaasosiyhisoblanadi.
Umumanolganda, onlaynxizmatlarningko‘payishi, ushbuxizmatlardanyanadakengroqfoydalanish, o‘znavbatidaelektronhukumattiziminingta’sirikattaekanligidandalolatberadi. Shundayqilib, elektronhukumat, hukumatshaffofligivaichkisamaradorlikkata’siretibbarqarorishlabchiqarishnirivojlantirishuchuneelektronfuqarolarvaelektronbiznesishtirokchilariningmuhimommasimavjudbo‘lishliginitalabqiladi. Elektronhukumatxizmatlarifoydalanuvchilariningmuhimommasiningko‘payishi, ana’naviyxizmatko‘rsatishusulidanvozkechib, elektronhukumatxizmatiko‘rsatishusuligao‘tibketishlaritalabetiladivabujarayonosonlikbilanamalgaoshmaydi. Jahonbankielektronfuqarolarvaelektronbiznesishtirokchilarigaonlaynxizmatlarniko‘paytirishxamdaulardanfoydalanishmuhimligixaqidagiizlanishlarniolibbordivaquyidaginianiqladi: 5-10 yiloldinbirinchimarotabaelektronhukumatnijoriyetganko‘pginadavlatlarshundayxulosagakeldilarkijamoaga, elektronhukumattizimiushbusohagadavlattomonidantaklifetilayotgansarmoyalaryordamidadavlatxizmatlariniInternettizimidaonlaynko‘rinishdataqdimetishigaqaramasdanxizmatlaridanfoydalanishdarajasipastligichaqolayotganliginita’kidladilar.