Raqamli iqtisodiyotni rivojlantirishda xorij tajribasi

«VERTICAL THINKING» (vertikal fikrlash) VA «LATERAL THINKING» (lateral fikrlash)

REJA

REJA

• 5.1. Vertikal fikrlash (VF) va lateral fikrlash (LF) ta’riflari.
• 5.2. VF va LF ning ahamiyati.
• 5.3. VF va LF ning xususiyatlari.

Vertikal fikrlash – bu odatda, tanlangan, analitik va ketma-ket bo‘lishni o‘z ichiga olgan muammolarga yondashuv turi. Buni lateral fikrlashga qarama-qarshi deb aytish mumkin edi. Vertikal tafakkur ongsiz va ong ostidagi jarayonlar orqali qo‘shimcha sezgi, tavakkal qilish va tasavvurni ishlatishni o‘z ichiga olgan lateral fikrlashdan farqli o‘laroq, ma’lumot olish yoki qaror qabul qilish uchun oqilona baholash orqali ko‘proq ongli yondashuvdan iborat.

5.1. Vertikal fikrlash (VF) va lateral fikrlash (LF) ta’riflari

Fikrlashning bunday turi odamlarni muammoni yechishda ketma-ket yondashishga undaydi, bu yerda ijodiy va ko‘p yo‘nalishli javob beparvo deb topiladi. Vertikal mutafakkirlar muvaffaqiyatsizlikka yoki qarama-qarshi fikrlashga yo‘l qo‘ymaslik uchun tashqi ma’lumotlar va dalillarga tayanishni afzal ko‘rishadi.

Muammolarni hal qilish usuli sifatida «vertikal fikrlash» tushunchasi birinchi marta Edvard de Bono tomonidan kiritilgan va uni 1970 yilda «Lateral Thinking: Creativity Step by Step» nomli nashridan boshlab topish mumkin.

Kitobda vertikal fikrlash kontseptsiyasi «tanqidiy fikrlash» bilan juda ko‘p o‘xshashliklarga ega ekanligini ko‘rish mumkin. De Bono o‘z matnida bu ikki tushunchani ajratib turuvchi asosiy omil tanqidiy fikrlash faqat aql bilan o‘ylashni o‘z ichiga oladi, vertikal fikrlash esa shaxsdan muammo yechimini topishda tartibni qo‘llashni talab qiladi, deb tushuntiradi.

Lateral (yon tomondan) fikrlash - bu darhol aniq bo‘lmagan fikrlash orqali bilvosita va ijodiy yondashuv yordamida muammolarni hal qilish uslubi. Unga faqat an’anaviy bosqichma-bosqich mantiq yordamida erishib bo‘lmaydigan g‘oyalar kiradi.