Raqamli iqtisodiyot sharoitida korporativ boshqaruv: joriy holati va rivojlanish istiqbollari

Keywords:
digital 
economy, 
digital 
technologies, 
communication, 
infrastructure, investment, telecom operators, innovations. 
 
Kirish. 
Raqamli 
iqtisodiyotning 
yuksalishi 
21-asrning 
o’ziga xos 
xususiyatlaridan biridir. Raqamli texnologiyalar jamiyat va iqtisodiyotga ko’p 
jihatdan ta’sir qiladi, shu jumladan yangi aloqa va hamkorlik vositalari orqali; xizmat 
ko’rsatishning kuchli tarkibiy qismiga ega bo’lgan yangi mahsulotlar; 
ma’lumotlarning iqtisodiy o’sish omili sifatida roli; sun’iy intellect (AI) yordamida 
vazifalarni avtomatlashtirish; va platformalar kabi yangi biznes modellarining paydo 
bo’lishi. Shu sababli raqamlashtirish bizning hayotimiz va birgalikda ishlash 
tarzimizni tubdan o’zgartiradi. Bu butun jamiyat farovonligi va birlashishi uchun 
"Science and Education" Scientific Journal
January 2021 / Volume 2 Issue 1
www.openscience.uz
202

---

oqibatlarga olib keladi; shuningdek, barcha sohalardagi korxonalar uchun 
samaradorlik, bandlik, ko’nikmalar, daromadlarni taqsimlash, savdo va atrof-muhitga 
ta’sir ko’rsatuvchi ta’sirlar. 
Xorijiy mamlakatlarda raqamli iqtisodiyot ancha rivojlangan. Raqamli 
iqtisodiyotning rivojlanishi hozirgi mavjud sohalarda beqiyos o’zgarishlar keltirib 
chiqarishi ta’kidlanmoqda. Bugungi kunda raqamli iqtisodiyotning rivojlanishi 
barcha sohalarning rivojlanishi uchun muhim. 
Asosiy qism. 
Raqamli iqtisodiyot bugungi kunda dolzarb mavzulardan biridir. 
”Raqamli iqtisodiyot’’ atamasi birinchi bo’lib 1995-yilda Don Tepkott muallifligida 
chop etilgan. “Raqamli iqtisodiyot: tarmoqli intelekt asrida va’da xavf-xatar” (The 
Digital Economy: Promise and Peril in the Age of Networked Intelligence) nashrida 
alohida tushuncha sifatida istiloh etilgan. Ushbu nashrda raqamli iqtisodiyotning 
asosiy tarkibiy qismlariga fundamental innovatsiyalar (yarimo’tkazgichlar, 
protsessorlar), asosiy texnologiyalar (kompyuterlar) va bog’lovchi infratuzilmalar 
(internet va telekommunikatsiya tarmoqlari) ajratib ko’rsatiladi. 
Mamlakatimiz Prezidenti SH.M.Mirziyoyevning 2020-yil 13-fevral kuni axborot 
texnologiyalarini rivojlantirishga bag’ishlangan tadbirda keltirgan statistik 
ma’lumotlariga muvofiq AQSHda raqamli iqtisodiyotning yalpi ichki mahsulotdagi 
ulushi 10.9 foiz, Hindistonda 5.5 foizni tashkil etadi. 
O’zbekistonda bu ko’rsatkich 2 
foizdan ham oshmaydi. 
Raqamlashtirishning ahamiyati va ta’sirini qanchalik ortib borayotganligini 
baholash uchun so’nggi o’n yillikdagi bir necha yirik texnologik kompaniyalar va 
raqamli platformalarning jahon bozoridagi kapitallarining ulushini ko’rish kifoya. 
Xususan, BMTning savdo va rivojlanish konferensiyasi ma’lumotlarida qayd 
etilganidek, bu ko’rsatkich 2009-yilda 16 foizni tashkil etgan bo’lsa, 2018-yilning 
oxiriga kelib 56 foizga yetgan. 
Xalqaro tajriba shundan dalolat bermoqdaki, bugungi kunda raqamli 
texnologiyalar asosan ilmiy hamjamiyat va xususiy sektorda jadal rivojlanmoqda. 
Shuning uchun davlat, aynan, ushbu sohalarda innovatsion loyihalarni qo’llab-
quvvatlagan holda qulay ekotizmni yaratishi lozim.
Jahon iqtisodiyotining globallashuvi va texnologik rivojlanish sharoitida 
O’zbekistonning iqtisodiy rivojlanishini raqamli iqtisodiyotsiz tasavvur qilish qiyin. 
Tadqiqotlar natijalariga ko’ra, 2022-yilga kelib global YaIMning chorak qismi 
raqamli sohada bo’lishini taxmin qilmoqda. Lekin, xalqaro axborot kommunikatsiya 
texnologiyalari rivojlantirish indeksi bo’yicha O’zbekiston 170 dan ortiq davlat 
ichida 103-o’rinni egallab turishining o’zi mamlakatimizda bu sohada hali o’z 
yechimini kutayotgan masalalar va qilinishi lozim bo’lgan ishlar ko’pligidan dalolat 
beradi.
"Science and Education" Scientific Journal
January 2021 / Volume 2 Issue 1
www.openscience.uz
203

---

Davlatimiz raxbarining ta’kidlashicha, “….yurtimiz xalqaro axborot 
kommunikatsiya texnologiyalarini rivojlantirish indeksi bo’yicha 2019-yilda 8 
pog’onaga ko’tarilgan bo’lsa-da, hali juda ham orqada. Aksariyat vazirlik va idoralar, 
korxonalar raqamli texnologiyalardan mutlaqo yiroq, desak, bu ham haqiqat. Albatta, 
raqamli iqtisodiyotni shakllantirish kerakli infratuzilma, ko’p mablag’ va mehnat 
resurslarini talab etishini juda yaxshi bilamiz. Biroq, qanchalik qiyin bo’lmasin, bu 
ishga bugun kirishmasak, qachon kirishamiz?! Ertaga juda kech bo’ladi. Shu bois, 
raqamli iqtisodiyotga faol o’tish kelgusi 5 yildagi eng ustuvor vazifalarimizdan biri 
bo’ladi. 
Raqamli iqtisodiyotning o’sishi uchun mamlakatning barcha imkoniyatlarini 
ochib berishga to’sqinlik qilayotgan O’zbekistonning telekommunikatsiya bozorida 
muammolar 
mavjud. 
Bozorni 
cheklovchi 
asosiy 
omil 
investitsiyalarni 
kuchaytiradigan va narxlarni ko’taradigan raqobatbardosh raqobatdir. Natijada IP 
tranziti narxi dunyodagi eng qimmat bo’lib qolmoqda va aholi jon boshiga nisbatan 
mamlakatning o’tkazish qobiliyati juda past. UzTelecom shuningdek, mamlakatda 
uzoq masofalarga xizmat ko’rsatuvchi va eng keng tarmoqqa ega. Garchi 2018-yil 
iyun holatiga ko’ra mamlakat uchun qaryb 24,500 ta ichki tolali kilometr xizmat 
ko’rsatadigan bo’lsa, bu mamlakat uchun bu ko’rsatkich past. Garchi bozorga 
kiradigan boshqa operatorlar, shu jumladan xorijiy kompanyalarga nisbatan xech 
qanday qonuniy cheklovlar qo’llanmasa ham, UzTelecom ISP ulanish uchun 
imtiyozli foydalanish va narxlarni olishiga oid aniq dalillar mavjud. Uyali aloqa 
operatorlari (MNO) uchun litsenziyalashning murakkab, noan’anaviy jarayonlari 
o’tmishda ba’zi xorijiy kompaniyalarni bozorni butunlay tark etishga majbur qildi va 
mavjud soliq tuzilmalari xususiy MNO o’sishiga to’sqinlik qilmoqda. 
Raqamlashtirish katta va misli ko’rilmagan imkoniyatlarni taqdim etadi. Shu 
bilan birga, bunday transformatsion texnologiyalarni rivojlanishida jiddiy 
noaniqliklar saqlanib qolmoqda. Hukumatlar jamiyat uchun yuzaga kelishi mumkin 
bo’lgan oqibatlar va ushbu paydo bo’layotgan texnologiyalar ularning boshqaruv 
faoliyatida yuzaga keladigan tanqidiy muammolarni chuqurroq tushunishga 
intilishlari kerak.
Xulosa va takliflar.
Xulosa qiladigan bo’lsak, har bir mamlakatning o’sishi, 
rivojlanishi va taraqqiy etishi uchun har bir sohada yangi-yangi o’zgarishlar, g’oyalar 
va vaqti-vaqti bilan o’zgartirilib turadigan yangicha tartiblar bo’lishi lozim. Bugungi 
davrda Raqamli iqtisodiyot va uni rivolanishi zamon talablaridan biridir. 
Mamlakatimiz taraqqiyotining istiqboli ham raqamli iqtisodiyot rivojlanishi va 
raqamli texnologiyalarning qamrov darajasiga tayanadi.
Davlatimiz raxbari ta’kidlaganlaridek iqtisodiyotni shakllantirish ko’p mablag’ 
va mehnat talab qiladi. Ammo biz bundan qo’rqmasdan raqamli iqtisodiyotni 
shakllantirishimiz kerak. Bu ishni bugundan, hozirdan ma’sulyat va qai’iyat bilan 
"Science and Education" Scientific Journal
January 2021 / Volume 2 Issue 1
www.openscience.uz
204

---

boshlashimiz lozim. Mamlakat rivojlanishi, taraqqiy etishi uchun har bir shaxs 
mas’ul. Har birimiz bu masalaga jiddiy qarashimiz lozim. Prezidentimiz 
SH.M.Mirziyoyevning 
2020-yil 
24-yanvardagi 
Oliy 
Majlisga 
yo’llagan 
Murojaatnomasida 2020-yilga “Ilm, ma’rifat va raqamli iqtisodiyotni rivojlantirish 
yili” deb nom berish taklifi ilgari surilishi tom ma’noda O’zbekiston hayotida global 
taraqqiyotga hamohang ravishda yarixiy burilish davri boshlanganligini tasdiqladi. 
Raqamli iqtisodiyotni rivojklantirish to’g’risidagi har bir qonunlar va taklif, 
tavsiyalar o’z vaqtida amalga oshirilishi va keng targ’ib qilinishi lozim. 
Mamlakatimiz hayotida ham raqamli iqtisodiyotning ayrim elementlari allaqachon 
muvaffaqiyat 
bilan 
faoliyat 
ko’rsatmoqda. 
Jumladan, 
hujjatlar 
va 
kommunikatsiyalarning ommaviy ravishda raqamli vositalarga o’tkazilishini hisobga 
olib, elektron imzoga ruxsat berish, davlat bilan muloqot qilish ham elektron 
platformalarga o’tkazilmoqda. Albatta bu to’xtab qolmasligi lozim va boshqa 
sohalarda ham raqamli iqtisodiyotga o’tish ishlari jadal ravishda amalga oshirilishi 
kerak.
Shuningdek, davlat innovatsion va raqamli ekotizmni qo’llab-quvvatlash 
sohasida raqamli ta’limning zamonaviy metodlarini qo’llab-quvvatlashi, innovatsion 
xizmatlarni samarali tartibga solish normalarini ishlab chiqishi, yangi bozorlarni 
o’zlashtirishda ko’maklashishi hamda texnologikk jarayonlarning chuqurlashuvida 
yuzaga chiqadigan rikslarni pasaytirish choralarini ko’rishi maqsadga muvofiq 
hisoblanadi.