Рақобат тушунчаси ва моҳияти

8.2. Рақобат турлари ва шакллари
Рақобат интенсивлик даражаси бўйича, эҳтиёжларни қондириш шакли бўйича, харажатлар йўналиши бўйича ва таъсир қилиш усуллари бўйича классификацияланади.
Интенсивлик даражаси бўйича

• рақобат субъекти мазкур сегментда олдинги сегментдагига нисбатан кўпроқ фойда олади;

1.Жалб этувчи рақобат

• мазкур рақобат товар бозорида рақобатни ушлаб туради;

2.Чегараланган рақобат

• рақобат нисбатан интенсив ,рақобатчилар бир-бирини бозордан сиқиб чиқаришга ,улушини тортиб олишга ҳаракат қилади.

3.Шафқатсиз рақобат
Эҳтиёжларни қондириш шакли бўйича:

• бу рақобатнинг шундай турики турли хил товарлар ўзаро бир-бир билан рақобатлашади. Бу товар айни ўша эҳтиёжни қондиришга йўналтирилган бўлади.

1.Функционал рақобат

• мазмунига кўра функционал рақобатга яқин туради.Тур рақобат битта мақсадга йўналтирилган лекин бир-бири билан унча катта фарқга эга бўлмаган ўхшаш товарлар ишлаб чиқариш ишлари ўртасидаги рақобатдир.

2.Тур рақобат

• бу рақобатда бир-хил товар ишлаб чиқарувчилар ўртасидаги фақат сифати билан фарқланувчи рақобат тури ҳисобланади. Бу фарқ умуман бўлмаслиги мумкин ёки минимал бўлиши мумкин. Рақобатнинг ушбу тури қоидага кўра рақобатнинг стратегиясини ишлаб чиқаришга эътиборини қаратади.

3. Предмет рақобати
Харажатлар йўналиши бўйича Ф. Котлер 4 та турини кўрсатиб беради
1. Савдо маркалари рақобати
2. Тармоқ рақобати
3. Формал рақобат
4. Умумий рақобат

• олдинги классификациядаги предмет рақобатига ўхшаш бўлиб ҳисобланади. Бу кўпроқ бир-хил ишлаб чиқариш ўхшаш товарлар ва бир-хил мақсадга йўналтирилган ишлаб чиқарувчилар ўртасида кузатилади.

Савдо маркалари рақобати

• тур рақобатига ўхшаш бўлиб, бир-хил товарлар ишлаб чиқарувчилар ўртасидаги тур рақобатига тўғри келади.

Тармоқ рақобати

• турли хил товар ишлаб чиқаришлар ўртасидаги рақобат бўлиб битта ва ўша эҳтиёжни қондиришга йўналтирилгандир. Ўз ўрнида функционал рақобатга тўғри келади.

Формал рақобат

• бу рақобатда тадбиркорлик фаолияти субъектлари барчаси ўртасидаги рақобат кузатилади.

Умумий рақобат
Таъсир қилиш усуллари бўйича:

• харидорларни ўзига нарх усули орқали жалб этишда фойдаланилади. Бу рақобатнинг тури амалга оширилган рақобатга мос келади. Бугунги кунда нархли рақобат жуда кам тарқалган. Чунки иқтисодиётнинг ҳозирги ривожланган босқичида нархнинг пасайиши юқори натижалар бермайди ва фирмани бозорда шунақа стратегия қўллаб лидер қилолмайди.

Нархли рақобат

• нархни пасайтириш ёрдамида эмас балки бошқа омиллар ҳисобига кураш олиб боришни талаб этади.

Нархсиз рақобат