Rangli va qora

 
 
8.4.5. Titan ishlab chiqarish usullari
TiCl
4
 ni Mg yoki Na ishtirokida qaytarish 
Bu usulda jarayon 800-900°C olib boriladi. 
 
TiCl
4(bug')
+ 2Mg
(suyuq)
= Ti
(qattiq)
+ 2MgCl
2(suyuq)
Bunda po'latdan yasalgan germetik apparatlar olinib, uning ichi inert gazlar 
(argon yoki geliy) bilan to'ldirilgan bo'ladi. Bu apparatning ostki qismida 
suyultirilgan magniy eritmasi bo'lib, unga titan to'rt xloridning bug'i yuboriladi. 
Reaksiya ekzotermik bo'lib, 1 kg titan 2545 kkal yoki 1 mol
 
TiCl
4
122 kkal issiqlik 
chiqaradi, bu esa reaksiya o'zidan-o'zi borishi uchun yetarli bo'ladi. Ushbu jarayon 
juda murakkab va to'liq o'rganilmaganligi uchun ishlab chiqarishda kam ishlatiladi. 

---

200 
Korxonalarda natriy bilan qaytarish magniy bilan qaytarish usuliga qaraganda 
ko'proq qulayliklarga ega: 
1. 
Natriy past eritish haroratiga (98°C) ega bo'lgani uchun 
trubalarda 
qizishi 
osonroq 
va 
uni 
reaktorlarga 
uzatish 
birmuncha 
qulay. 
2.
TiCl
4
bilan natriyni qaytarish reaksiyasini katta tezlikda amalga oshirish 
mumkin, ya'ni uni qo'llash (ishlatish) koeffitsiyenti 100% ga teng (magniyda 70—
90% ni tashkil qiladi). Natriy bilan to'liq qaytarish natijasida natriy xloridni 
ajratmasdan (to'kmasdan) olib borish mumkin, bu esa apparatlarning 
konstruksiyasini ixchamlashtirishga olib keladi. 
3.
Natriy xlorid magniy xloridga nisbatan kam suvni o'ziga tortadi, bu esa 
jarayonda elementlar natriyni bo'lmasligini hamda hosil boiadigan shlaklardan 
titanni osonlik bilan ajratishda arzon va oddiy suv bilan ishqorlash usulini 
qo'llashga imkon beradi. 
4. Natriy bilan qaytarish natijasida olingan titan kukuni, magniy bilan 
qaytarishdan olingan titan gubkaga nisbatan qulay bo'lib, undan tayyorlanadigan 
qotishmalar strukturasi bir xil tuzilishga ega bo'ladi. 
Bu usul quyidagi kamchiliklarga ega: 1 kg titan uchun ko'p miqdorda 
qaytaruvchi va shlakni hosil bo'lishi, bu esa katta hajmda apparatlar qo'llashga, 
texnika xavfsizligiga qattiq rioya qilishga undaydi, chunki natriy boshqa 
metallarga qaraganda juda faol metall hisoblanadi. Kamchiliklar amalda, texnika 
xavfsizligiga rioya qilgan holda, bu usulni ishlatish mumkinligini ko'rsatadi. 
Yuqorida ko'rsatilgan bir qancha boshqa usullardan ham korxonalarda sharoitga 
qarab foydalaniladi.