Rangli va qora

 
12.4. Mis elåktroliz kursatgichlariga tåxnologik omillarning ta’siri 
Mis elåktrolizida elektr quvvatning sarfi, tok bo’yicha chiqish 
ko’rsatgichisiga va vannadagi kuchlanishga bog’liqdir. Voltda o’lchanadigan 
vannadagi kuchlanish quyidagi tånglama orqali topiladi: 
U = IR
1
+ IR
2
(4.93) 
tenglamada: I- tokning kuchi, A 
R
1
- eritmaning qarshiligi, Om 

---

106 
R
2
- tokni yo’lida uchraydigan qarshiliklar (shina, kontakt va boshqalar), 
Om. 
Tokning kuchi I tok zichligiga (i) bog’liqdir. Tok zichligi - bu 1 m
2
katod 
yuzasiga to’g’ri kåladigan tok kuchidir. Tok zichligi i qancha ko’p bo’lsa, shuncha 
katodning yuzasiga tokni kuchi ko’p bo’ladi 
Vannadagi kuchlanishga tok kuchi bilan birga R
1
- eritmaning qarshiligig 
ham ta’sir qiladi: 
1) anod va katodning joylashgan masofasi. Qancha bu masofa kam bo’lsa, 
shuncha R
1
kam bo’ladi va U ni qiymati past bo’ladi. Agarda masofani kamaytirsa 
qisqa tutashuv imkoniyati paydo bo’ladi va tokdan chiqishni qiymati kamayadi; 
2) eritmani tarkibi. Qancha u nordonroq bo’lsa, shuncha unda vodorod ko’p 
bo’ladi va eritmani qarshiligi kamayadi va vannadigi kuchlanish pasayadi. 
3) eritmani harorati. Qancha harorat baland bo’lsa, shuncha moddalarni 
xarakatchanligi yuqori bo’ladi, eritmani qarshiligi va vannadagi kuchlanishlar past 
bo’ladi. 
Sulfat kislotaning qarshiligi, taxminan, mis sulfati qarshiligidan 10 marta 
kamroqdir. Shuning uchun nordon eritmalarning qarshiligi ancha pastroqdir. Faqat 
shuni ahamiyatga olish kårakki, qancha sulfat kislota miqdori ko’p bo’lsa, shuncha 
mis sulfatini erish qobiliyati kam bo’ladi. Bu solvatasiya effåkti dåb aytiladi. Shu-
ning uchun zamonaviy zavodlarda eritmada 35 - 40 g/l Su (175 - 200 g/l CuSO
4
· 5 
H
2
O) ushlab turiladi. Agarda misning miqdori bundan kamayib kåtsa, katod yuzi 
oldida mis bilan birga boshqa kationlar ham katodga o’tirib uni sifatini pasaytiradi 
va elåktr tokni båfoyda sarflanishiga olib kåladi. 
Eritma harorati 45 – 60 
0
C oralig’ida ushlab turiladi. 25 
0
C dagi eritmani 
qarshiligiga nisbatdan, 50 – 55 
0
C da qarshilik taxminan 2 marta kamroqdir va 
shuncha vannadagi kuchlanish ham kamroqdir. Faqat baland harorati uni intånsiv 
bug’lanishga, atrof muhitni zaharlashga olib kålishi mumkin.
R ni qiymatini kamaytirish uchun toza shinalar va kontaktlarni qo’llash 
kårak. Amaliyotda vannadagi kuchlanish 0,25 - 0,30 V atrofida ushlab turiladi. 
Qancha bu raqam kam bo’lsa, shuncha 1t misga kamroq elåktr quvati sarflanadi. 
Mis elåktrolizida elåktr quvvatning sarflanishi quyidagicha hisoblash 
mumkin. Faradåy qonuniga binoan, 1 A-soatda katodda 1,186 g mis tiklanb 
cho’kadi. Agarda vannadagi kuchlanish 0,25 V ga tång bo’lsa, 1 g misni 
cho’ktirishga nazariya bo’yicha sarflanadigan elåktr quvvati: 
W = U/1,186 = 0,25·1/ 1,186 = 0, 210 Vt·soat 
yoki 1t misga 
0,210·1000· 1000/ 1000 =210 Kvt·s 
Agarda tok bo’yicha chiqish darajasi 95 % bo’lsa, 1t katod mis cho’ktirishga 
sarflanadigan elektr quvvat:
210 : 0,95 = 222 Kvt·s 
Amaliyotda 1t katod mis olishga 230-300 Kvt·s elåktr quvvat sarflanadi. 
Ohirgi paytlarda vannalarga 14000-15000 A tok kuchi bårilyapti. Bunday 
katta kuchni elåkktrodlarni soni, ularni o’lchamlarini va tok zichligini oshirish 
orqali olib borilyapti. 

---

107 
Mis elåktroliz jarayonida tok zichligi 200-270 A/m
2
tashkil qiladi. Tok 
zichligini tånglama orqali aniqlasa bo’ladi: 
i =I/ n·2·S
(4.94) 
tenglamada: i - tok zichligi, a/m
2
I - tok kuchi (vannaga yuklama), A; 
n - vannadagi katodlar soni; 
S - katod yuzasining maydoni 
Agarda I = 14000 A , n= 35, S = 0,9·0,9 = 0,81m
2
bo’lsa
i = 14000 : (35·2·0,81) = 247 A/m
2
Vannadagi tok kuchi aniq bo’lsa, vannaninn ishlab chiqish unumdorligi 
topiladi kuyidagicha aniqlanadi: 
R = I·

·

· 22/ 100 · 1000 
(4.95) 
teglamada:

- misni elåktrokimyoviy ekvivalånti, 1,186 g 

- tok bo’yicha chiqish; 
22 - vannani bir sutkada ishlash soati 
Vannadagi tok kuchi 14000 A, tok bo’yicha chiqish 96% bo’lsa ishlab 
chiqarish unumdorligi kuyidagicha bo’ladi: 
R = 14000 · 1,186 · 96 · 22/ 100 · 1000 = 352 kg 
Katod mis bo’yicha såxning ishlab chiqish xajmi 200 000 t bo’lsa, såxda 
o’rnatiladigan vannnalarning soni kuydagicha bo’ladi: 
N = 200 000/ 365 · 352 = 1750 vanna 
tenglamada: 365 - bir yildagi kunlar soni;