Rangli va qora

Sheyelit boyitmasini parchalash texnologiyasi
Ko'pchilik sanoat korxonalarida sheyelit boyitmaini parchalash orqali volfram 
olinadi. Bunda quyidagi texnologik usullar qo'ilaniladi: soda bilan parchalash, 
sodaning suvli eritmasi bilan avtoklavda parchalash va kislotalar bilan parchalash. 
Bu texnologik jarayonlarni alohida-alohida ko'rib chiqamiz. 
 
Soda bilan parchalash texnologiyasi.
Bu jarayon quyidagi reaksiya asosida olib boriladi: 
CaW0
4(qattjq)
+ Na
2
CO
3(eritma)
= Na
2
W0
4 (qattiq)
+ CaC0
3(qattiq)
Bu reaksiya toliq oxirigacha borishi reaksiyaning muvozanat konstantasiga 
bogiiq, ya'ni jarayon 20 
0
C haroratda [Na
2
CO
3
]/ [Na
2
WO] = 0,78 ga teng bolib, 
jarayon davomida to'liq sheyelit boyitmaini parchalash uchun, ya'ni 294 g Na
2
WO
4
hosil qilish uchun reaksiya bo'yicha 106 gr Na
2
CO
3
olish kerak. Lekin jarayonni 
oxiriga yetkazish uchun eritmada ko'p miqdorda soda [Na
2
CO
3
]/294=0,78 yoki 
[Na
2
CO
3
]=0,78∙294=230 gr kerak bo'ladi. Shunga ko'ra reaksiya to'liq borishi 
uchun sodaning umumiy miqdori 230+106=336 grammni tashkil qilishi kerak. Bu 
sodani stexeometrik jihatdan 3,17 marta ko'p sarflanishini ko'rsatadi. 
Shuning uchun bu jarayonda soda minimal qiymatidan ko'proq olinishi kerak. 
Bu reaksiyada cho'ktirish jarayonini to'liq olib borish uchun ma'lum miqdorda 
kvars qumi hamda qisman chiqindilardan qo'shish lozim. Unda shixtada 
kechadigan jarayon quyidagi reaksiyalar ko'rinishida bo'ladi: 

---

184 
CaWO
4
+ Na
2
CO
3
+ SiO
2
= Na
2
WO
4
+ CaSiO
3
+ CO
2
Bu reaksiya ikki bosqichda boradi, ya'ni: 
Na
2
CO
3
+ SiO
2
= Na
2
SiO
3
+ CO
2
CaWO
4
+ Na
2
SiO
3
= Na
2
WO
4
+ CaSiO
3
Ko'rinib turibdiki, sheyelitni sodali parchalashda shixtaning tarkibi 
maydalangan sheyelit boyitmasi 50—100% miqdorda ko'p bo'lgan Na
2
CO
3
kvars 
qumi va chiqindilardan iborat bo'lishi kerak. 
Demak, bu texnologik jarayonda ko'p miqdorda soda sarflashga to'g'ri keladi. 
Bu esa olingan mahsulot tannarxiga ta'sir qiladi. Shuning uchun hozirgi vaqtda 
sheyelit boyitmaini parchalashda boshqa usullardan foydalaniladi. 
Bu texnologik jarayon quyidagi 8.2- 8.3 chizmalar orqali amalga oshiriladi va 
unda ushbu reaksiya sodir etadi: 
Ca
2
WO
4(qattiq)
+ Na
2
CO
3(eritma)
= Na
2
WO
4(eritma)
+ CaCO
3(qaltiq)
8.2 – rasm.
Gorizantal ravishda aylanuvchi avtoklav qurilmasi: 
1 – avtoklav; 2 – butana yuklovchi quvur; 3 – butanani tortuvchi nasos; 4 – manometr; 5 – 
butanani isitgich – reaktor; 6 - uzibuglatgich; 7 – tomchilatib ajratgich; 8 – uzi buglatgichga 
butana kirish joyi; 9 – avtoklav;
10 – butanani chiqaruvchi quvur; 11 – butanani yiguvchi 
dastgoh. 

---

185