Раҳмонов Улуғбек Каримович

Катта гуруҳ учун
 
Мусиқа тинглаш. Болаларда мусиқа тинглашга иштиёқни қўллаб 
кувватлаш ва ривожлантириш. 2-3 қисмли мусиқа асарининг қисмлар 
ўзгаришини, мусиқа асарининг кайфияти, характерини мустақил 
фарқлаш, таассуротлари ҳақида ҳикоя қилишга ўргатиш. Вокал ва 
чолғу асарларидан баҳраманд қилиш ва болаларда бу жанрлар ҳақида 
тушунча ҳосил қилиш ҳамда уларни фарклашга ўргатиш. ("Сўзсиз 
Қўшиқ" Ф.Назаров, "Салимвойнинг товуғи" И.Акбаров, "Оромижон" 
ўзбек халқ куйи, «Масхарабозлар» Д.Кабалевский) 
Марш, қўшиқ ва рақс ҳақидаги билимларини кенгайтириш. Ўзбек 
халқ куйлари билан таништириб бориш орқали ("Дутор баёти", 
"Норим-норим" куйи, "Фарғонача" ўзбек халқ куйлари) миллий 
мусиқий меросимизга ҳурмат уйғотиш. Доира ва дутор садоларидан 
баҳраманд қилиш. 
Мусиқанинг кайфиятини ҳис қилиш ва фарқлаш, табиат, она 
Ватанга муҳаббат туйғуларини ривожлантириш. («Узбекистон Давлат 
мадҳияси» 
М.Бурхонов,"Ватангинам" 
А.Мансуров, 
"Ватаним" 
Ф.Назаров, 
"Оппоқ 
қор" 
("Марварид" гуруҳи, "Аскарий" узбек халқ куйи), мусиқанинг ифода 
воситалари билан таништириш ("Вальс" М.Левиев "Болалар альбоми"
П.Чайковский).
Шунингдек юқоридаги вазифаларни амалга ошириш мақсадида 
"Бинафша қўшиғи", "Байрам марши" (Д.Зокиров), "Қўғирчоқнинг 
алласи" (А.Муҳамедов), "Қўшиғим, жон, қўшиғим" (А.Мансуров), 
педагог ихтиёрига кўра ёзувли тасмада зарбли чолғулар оркестри 
ижросида куйлардан фойдаланиш тавсия этилади. 
Мусиқий-ритмик харакатлар. Мусиқанинг темпи, ритми, 
характерига мос ифодали ҳаракатланиш. Куй қисмлари алмашишига 
қараб ҳаракатларни ўзгартира олиш. Енгил, пружинасимон юриш. 
югуриш, сакраш, олдинга ва орқага, ёнга қадам ташлаш, олдинга 
ҳаккалаш, рақс ҳаракатларини сифатли бажаришга ўргатиш. 
Мусиқа остида қаторларга сафланиш ва машклар бажариш, 
қаторлардан доирага шаклига ўтиш, катта ва кичик доиралар ҳосил 
қилиш, бир нечта кичик доирачаларга бўлинишга ўргатиш. Болаларга 
ўзбекча рақслар билан бир қаторда турли халқлар рақсларини 
ўргатиш. Болаларни рақсга оид ижодкорликка йўналтириш ва унинг 
намоён бўлишини рағбатлантириш ва қўллаб қувватлаш. 

---

101 
Ўрганилган рақс злементларини ҳаракатларни такрорлаб ва 
мустаҳкамлаб бориш. Рақс элементларини бир вақтда оёқ 
тўпиллатиш ва чапак чалиш билан бажаришга ўргатиш. Баргчалар, 
гуллар, байроқлар, ленталар билан машқлар бажариш, жуфтликда қўл 
ушлашиб (қайиқча) бўлиб айланиш. 
Ҳаракатли ўйинлардан "Қор бўрон", "Рўмолчани ол", "Бойланди" 
ўйинларини ўйнатиш. "Шафтоли-шакар", "Гулчамбар" кабиларни 
ташкил этиш. 
Рақс. Қисмлар ўзгаришини ҳис қилиб ҳаракатланиш билан бирга 
мусиқанинг кайфиятини ҳаракатларда акс эттиришга эътибор 
қаратиш, халқ куйлари билан бирга замонавий ва турли халқлар 
рақсларидан ўргатиш. "Пахта" рақси (М. Бурхонов), "Палов" (ўзбек 
халқ куйи), "Жуфтли рақс" ("Ҳа-ю, читти гул" ўзбек халқ куйи), 
"Ёмғирпўштлар (соябонлар) билан рақс", "Жуфтли полька", "Сариқ 
барглар рақси", "Қорпарчалар рақси", "Қувноқ болалар рақси", 
"Ўйинчоқлар билан рақс", "Уғил болалар рақси" ("Андижон 
полкаси"), "Узбекча рақс" (Қаринаво). "Замонавий рақс" (ихтиёрий), 
"Полька", "Қизалоқлар рақси", "Шўх болалар рақси" кабилар тавсия 
этилади. 
Қўшиқ айтиш. Болаларни соф ва табиий овозда ифодали 
куйлашга ўргатиш. Тўғри нафас олиш ва куйлаш кўникма ва 
малакаларини шакллантириш. Кичик ансамбль бўлиб куйлашга, 
солист билан куйлашга ўргатиш. "Тойчоғим" (С.Бобоев), "Салом 
берган болалар", "Дўппи кийган бола" 
Куй оҳангини тўғри ижро этилишига эришиш. Овоз созлаш ва 
эшитиш қобилиятини ривожлантириш машқларидан фойдаланиш. 
Турли кайфиятдаги она Ватан ("Ўзбекистоним" МДадабоев), табиат 
("Меҳржон байрами" М.Икромова, "Куз", "Ёмғиржон" Н.Норхўжаев, 
"Оқ пахта" К.Абдуллаев, "Олтин пахтам" М.Бурхонов. "Дўлана" 
Н.Рахимов), одоб аҳлоқ, дўстлик ("Ўйнайлик омон" ўзбек халқ 
қўшиғи, "Бу жуда соз" М.Икромова "Ай-яй—яй" Ш. Ёрматов.) 
мавзусидаги қўшиқларни ўргатиш. Шунингдек "Қувноқболалар" 
(А.Мансуров), "Айиқполвонлар боғчаси" (Т.Тошматов), "Қорбобо" 
(Ғ.Қодиров), 
"Сумалак", 
"Боғчамиз" 
(Ш.Ёрматов). 
Қўшиқ 
ҳарактерига, матнига мос ҳаракаталар бажариб куйлаш соф куйлашга 
ўргатиш. "Бу боғчада олича" (ўзбек халқ қўшиғи). "Тинчлик бўлсин", 
"Наврўз қўшиғи" (М.Икромова), "Қувноқлар қўшиғи", "Капалак ва 
камалак" Н.Норхўжаев, "Онажоним" (М.Дадабоев), "Қўғирчоқ-
ўйинчоқ", "Бинафша", "Баҳор гуллари" (М.Икромова "Чучмома", 

---

102 
"Чиннигул" Н.Норхўжаев, "Ислом бобо" (Ш.Ёрматов), "Гуллар", 
"Гулдор капалак" (Ғ.Қодиров), каби қўшиклар тавсия этилади. 
Болалар чолғу асбобида чалиш. Доира, қошиқ, қутича, тахта 
карсак каби чолғулари ва уларда ижро этиш усуллари билан 
таништириш, овозидан фарқлашга ўргатиш. Зарбли оркестр ташкил 
қилиш. 
Оркестр ҳақида умумий тушунча бериш. Зарбли оркестр билан 
таништириш, Зарбли халқ чолғуларидан, доира, кутича, тахта қарсак 
билан таништириш. 
Марш, рақс ва қўшиқ ҳақида тушунча ҳосил қилиш. Опера ва 
балет ҳақида тасаввур бериш. Товушлар чўзими билан таништириш. 
Мусиқа раҳбари ва чолғу асбобига жўр бўлиб чалиш ("Олма 
пишганда" ўзбек халқ куйи, "Алифбе" В.Моцарт, "Қоринаво", 
"Олмани отдим" ўзбек халқ куйи, "Алла" М.Дадабоев), турли 
характердаги асарларни болалар чолғуларида чалишга ўргатиш 
("Уфор" Д.Омонуллаева, "Пьеса" А.Левиев, "Тойчоғим" С.Бобоев). 
Болаларда чолғучиликка оид ижодкорликни шаккллантириш. 
Мусиқий таълимий ўйин. Қўшиқларни саҳналаштириш, давра 
қўшиқларида сўз, мусиқа ва ҳаракатларнинг бир-бирига мос 
бўлишига эришиш. Ўйинларда мусиқа машғулотининг барча 
бўлимларидан олинган билимларни мужассам ҳолда намоён этишга 
ўргатиш. ("Мусиқали лото", "Дирижёр", "Қўғирчоқ-ўйинчоқ", 
"Куйини топ", "Мусиқали эртак"). 
Образли ҳаракатларни бажаришда болаларни умумийлиқдан 
мустақил ва якка бажариш сари етаклаш. Болаларда образли тасаввур 
қилиш, мустақил фикрлаш, ижодкорлик каби хусусиятларни 
ривожлантириш. 
Мусиқий-таълимий ўйинлар воситасида мусиқий ва номусиқий 
товушлар ҳақидаги тушунчаларини кенгайтириш ("Товушлар қаерда 
яшайди"), "Бармоқлар", "Узун-қиска таёқчалар"), чолғулар билан 
таништириш ("Қайси чолғу чаляпти", "Сирли кутича"), мусиқий 
хотирани ривожлантириш ("Куйини топ", "Акс садо"), тембрни 
фарқлашга ўргатиш ("Дўстингни овозидан топ"), машғулотларда 
олинган билимларни мустаҳкамлаш. 
Мусиқага оид маълумотлар. Нота ва товушқатор билан 
таништириш. 
Ўқув йили охирида бола: 
• мусиқа асарининг шаклини мустақил аниқлай олади; 

---

103 
• тингланган, куйлаган ва чалган асарларининг номи ва 
ижодкорларйни билади; 
• мусиқа асарининг мазмунини тушунади ва кайфиятини 
фарқлайди; 
• бир октава оралиғида ноталарни билади, товуш қаторини 
куйлайди; 
• вокал ва чолғу мусиқасини фарқлай олади; 
• оркестр, ва хор ҳақида умумий тушунчага эга бўлади; 
• мусиқага мос мустақил ҳаракатлана олади; 
• куй қисмлари ўзгаришига қараб ҳаракатларини ўзгартира 
олади; 
• айрим симфоник оркестр ва узбек ҳалқ чолғу асбобларини 
номларини билади ва таниб олади; ( скрипка, труба,барабан, дойира, 
дутор, карнай, най) халқ чолғуларини фарқлайди; 
• турли образли ҳаракатлар ўйлаб топади; 
• байрам эрталиклари ва кўнгил очиш соатларида фаол иштирок 
этади. 
5-6 ёшли болалар билан ўтказиладиган эрталиклар 
№ 
Эрталиклар 
Ўтказиш вақти 
1 
Мустақиллик байрами 
25-август-30-август 
2 
Ҳосил байрами 
25-октябрь - 5 ноябрь 
3 
Янги йил 
2 5 - декабрь-30- декабрь 
4 
Онажонлар байрами 
5-7 март 
5 
Наврўз байрами 
20-март -20-апрель