Rahmanova z

Endokrin bezlarning morfologik klassifikasiyasi.

Tashqi sekresiya bezlari bir hujayrali, ko’p hujayrali va kam hujayrali bezlarga bo’linadi.

Bir hujayrali ekzokrin bezlar. Bu bezlar asosan bitta bez hujayrasidan tashkil topgan. Umuman olganda, umurtqali va umurtqasiz hayvonlar organizmining turli joyida uchrab, har xil shaklda bo’ladi. Bularga bir hujayrali qadahsimon bez ham deyiladi.

Umurtqali hayvonlar bilan odamda bir hujayrali bez ko’p tarqalgan. Bu bez organizmning nafas yo’llarida ko’p qatorli epiteliy tarkibida uchrab, o’z sekretini shu epiteliy yuzasiga chiqaradi. Havoni changdan tozalash va namlab berish vazifasini ham bajaradi. Bu bez yo’g`on ichakda, ayniqsa, uning oxirgi qismida juda ko’p uchraydi, bu yerda esa himoya vazifasini bajaradi. Chiqindi moddalarni bir-biri bilan ypishtirib, ichak devorini ortiqcha mexanik ishqalanishdan saqlab, yara-chaqa bo’lishiga to’sqinlik qiladi va ichak peristaltikasi yordamida so’rilishni osonlashtiradi. Nihoyat, tuban umurtqalilar, nemertin, mollyuskalar va ko’pgina boshqa jonivorlarning bez maxsulotlari to’siqlik vazifasini o’taydi. Turli umurtqasiz hayvonlarda bir hujayrali bezning boshqa shakllari ham uchraydi.

Ichak epiteliysi tarkibida uchraydigan bir hujayrali bez mikroskopda yaxshi ko’rinadi. Sekret asosan hujayraning apikal qsimiga surilgan bo’lib, o’lchami har xil bo’lgan pufakchaoar shaklida sitoplazmani to’ldirib turadi. Yadro va organoidlari sitoplazma devoriga yaqin yoki bazal qismiga surilgan bo’ladi. Organoidlardan ko’zga yaxshi ko’rinadigani bu-yadroning apikal qismida joylashgan Golji apparatidir. Bu hujayra asosan shilliq, sekret ishlab chiqaradi. Hujayraning apikal qismi kengaygan bo’lib, bazal qismi tomon ingichkalashib boradi. Sekret apikal qismidagi teshikchadan tashqariga chiqib, hujayra yana qadahsimon shaklga kiradi.