Rahim Vohidov, Husniddin Eshooqutov

Soqiy, ayoq tut, karam izhor qil, Bazlni Hotama namudor qil (7, 153).
Hotami Toyi himmat bobida tinchi cholni zidan ustun qygan ekan, bu z navbatida ulu shoirning ham hukmidan aks-sado beradi. Darvoqe, ixchamgina she'riy hikoyatda tinchi chol mehnat kishisining timsoli sifatida ishtirok etadi. U zining xislat-xususiyatlari, dunyoqarashi, insonning yashashdan maqsadi, hayot va uning voqea-hodisalariga teran va ychan nazari bilan diqqatni tortadi. Hikoyat mitti blgani kabi tinchi chol ishtiroki ham unda bir lahzalikdir. Biroq anashu «Hp etib» krinib, sng bedarakblishigaqaramay, bu nuroniy va zahmatkash mysafid zining mazli hamda mardona javoblari bilan quvchi nigohida saxovat, himmat, qanoat, halollik, poklik ramzi sifatida muhrlanib qoladi. Alisher Navoiy tinchi choldagi olijanoblikdan zavq olar ekan, uning yIini «Xamsa» tarkibidagi dostonlarda harakat qiluvchi juda kplab qahramonlar faoliyatida rivojlantiradi, xilma-xil qirralarini oshkor eta boradi. Aibatta, bunday pandnomalar, dilkash manzaralar faqat kitob sahifalarining bezagi uchungina yaratilgan emas. Ular ulu shoirning avlodlarga vasiyati— ezgulikka, poklik—poklanish, halol mehnat noni bilan umr ylini bezashga shirin daVatidir.
«Hayrat ul-abror»dagi maqolatlarda insonni ezgu amallar sohibi blib, noqisliklardan mosuvo blishga da'vat etilar ekan, fikr tasdiiga xizmat qildirilgan hikoyatlar qahramoni sifatida turli ijtimoiy tabaqa vakillari tanlanadi. Shohi oziy (Sulton Husayn Boyqaro), Anushirvoni odil, Sulton Muhammad Xora/mshoh, Iskandar, Bahrom singari hukmdorlar, Boyazid Bistomiy, Ibrohim Adham, Robia Adviya, Xoja Abdulloh Ansoriy, Shayx Iroqiy, Imom Faxr Roziy, Abdulloh Muborak, Hasan Robi', Muhammad Porso, Xoja Abu Nasr kabi tasawuf ahli namoyandalari, shuningdek, darvesh va mehnatkash inson timsoli blgan tinchi chol, oddiy xalq vakili hisoblangan ikki vafoli yor, yuksak insoniy fazilatlarni zida mujassarnlashtirgan «qoni' javonmard» va boylikka hirs qygan «tomi' jahongard* kabi obrazlar ishtirokida maydonga kelgan oyatda sermazmun badiiy lavhalarda insonni komillik rutbasida krish oyasi hayotiy tamsillar bilan boyitiJadi. Krinadiki, ulu shoir dunyoqarashicha, inson qaysi tabaqa vakili blishidan qafiy nazar, ma'naviy kamolot pillapoyalaridan odimlab bashariyatning komili darajasini egallashga haqli. Dostonda insonni ana shunday yetuklik sari yetaklovchi ma'naviy-ma'rifiy omillardan yana biri odob va hayo (oltinchi
maqolat) xususida juda ibratli mulohazalarbayon etiladi. Ulu shoiming fikricha, insonga sharaf uning nasl-u nasabi yoki amal martabasidan emas, balki hayo-yu odobi tufayli keladi. Shu bois hayoning qatrasi tuproqni oltinga aylantiruvchi kimyoga qiyoslanadi: