Рахбар психологияси олий таълим, халц таълими, соглицни сацлаш, урта махсус



Download 10,95 Mb.
Pdf ko'rish
bet66/97
Sana17.07.2022
Hajmi10,95 Mb.
#812447
1   ...   62   63   64   65   66   67   68   69   ...   97
Bog'liq
Rahbar psixologiyasi (N.Boymurodov)

1
$ йм о
1
$да. Уларни хар томонлама кучли, билимли, илмий 
сало^иятли, ижодкор, ижтимоий ^аётнинг энг сунгги юту^лари 
булмиш ахборот технологияси ва коммуникация, масофавий 
у^итиш, инновацион технологияларнинг ю т у ^ ар д а н хабардор 
^илган ^олда психология фанига муносабатини шакллантириб бо­
ришимиз зарурлиги сезилмо^а. Хуллас, биз жамиятни асосий ри- 
вожлантирувчи ишлаб чи^ариш ва таълим тизимини бош^арув- 
чи куч инсон омили (психологияси) эканлигини эътиборга олиб, 
ушбу муаммони ёритишга ^аракат килдик. Аммо талабаларга 
мулжалланган психология фани со^асидаги дарслик ва фшланма- 
ларнинг дастлабки са^ифаларидано^ фалсафа, физиология, тиб­
биёт, психология, биология, педагогиканинг инновацион техно- 
логияларига оид куп янги истило^ (термин)ларга дуч келадилар. 
Бугунги кунда республикамиз нашриётлари ор^али айнан психо­
логик исло^отларни туплаб, уларнинг маъносини тушунтириб 
бериш максадида яратилган узбекча изошли лугат китоблари ку- 
тилган даражада етарли деб булмайди. Бу со^ада фа^ат (К^.Тур- 
гунов «Психология терминларининг русча-узбекча изошли луга- 
ти»-Тошкент, 1975) ягона нашргина мавжуд. У ^ам булса бун- 
дан 30 йил мукаддам ва анча кам нусхада нашр дилинга нлиги учун 
хозирги кунда уни топиб фойдаланиш имкониятининг камайиб 
кетганлиги ^ам сезилиб колмо^да. Шунинг учун «Изошли илмий-
www.ziyouz.com kutubxonasi


оммабоп лугат»нинг учинчи тулдирилган нашри (муаллифлар -
М.Абдуллаев, М.Абдуллаева, Ф.Абдуллаева, ТАбдураззо^ова Ф. 
Абдурахмонов, ва бошкалар)нинг ра^бар психологиясига оид изош­
ли лугатнинг айрим атамаларидан фойдаланишни лозим топдик.
Мазкур атамаларни айнан келтирамиз: Авторитаризм, Адо- 
лат, Анъаналар, Бунёдкор гоялар ва бузгунчи гоялар, Вазирлар 
Ма^камаси, Вазирлар, Глобаллашув, Давлат бош^аруви тизи­
ми, Демократия, Жамоатчилик фикри, Империяча тафаккур, 
Интернет, Исло^от, Исти 
1910
л, Маданият, Мафкура, Миллий онг, 
Миллий ру^ият, Миллий исло^от, Миллий 
F y p y p ,
Муста^ил дав­
лат, Мустакиллик, Фу^ароларнинг узини-узи бошкариш орган­
лари, Тадбиркорлик, Эъти^од эркинлиги, К^адриятлар, f o r ва 
бош^алар. Хуллас, психология терминлари изошли лугатининг 
ма^сади - «Миллий и с ти р о л
f o k c h

асосий тушунча ва тамойил- 
лар», «Миллий f o r ва тафаккур тарихидан» «Узбекистон тара^- 
^иёти ва мафкуравий муаммслар», педагогика, психология, фал- 
сафа маънавият асослари курсларини урганишда учрайдиган 
5
^амда матбуот, радио ва телевидениеда рах.барлик фаолиятида 
купро^ ишлатиладиган ижтимоий-сиёсий тушунча ва атамалар­
ни узлаштиришда сезиларли ёрдам беришдир43.
Бундан таш^ари танланган психологик атамаларнинг купчи­
лик кисмига берилган изощирга республикамизнинг етакчи психо­
лог олимларидан- П.Иванов, М.Давлетшин, М.Во^идов, Э. Еози- 
ев, А. Жабборов, В. Каримова, М. Рахмонова, К. Даминов, БДоди- 
ров, М. М аматов ва бошка ^атор психолог-тад^икотчи олимлар 
томонидан яратилган кулланма ва у^ув дарсликларидаги маълу- 
мотлар асос килиб олинди.
43 Ц аранг: Т ургун ов. П сихология терм инларининг русча-узбекча изош­
л и л у га т и . - Т о ш к е н т : « У ^ и ту в ч и » , 1975 й.
www.ziyouz.com kutubxonasi


- А -
Абстракция (лотинча ad stracio - узо^лаш тириш , мав- 
^умлаштириш) - билишда объектив борлик^цаги нарса, ^одиса- 
ларнинг иккинчи даражали, унча му^им булмаган айрим хусуси- 
ятларидан хаёлан узо^аш иш , уларнинг энг му^им, асосий то- 
монларини бурттириб курсатишдир. Нарса ва ^одисаларнинг 
аниь; белгиларидан узо ^аш и ш ва му^им белгиларни топиш жа- 
раёнини мав^умлаштириш ва шу жараённинг натижаси, якуни, 
хулосаси, ифодаланиши Абстракция дейилади. Абстракция ту­
шунча, категория шаклида намоён булади. Мав^умлаштириш 
асосан тафаккурнинг му^им хусусияти ^исобланса-да, лекин та- 
саввурда ^ам унинг айрим унсурларини учратиш мумкин. Бу 
жараёнда турли илмий категориялар, ^онун, ^онуният, сабабият, 
материя каби мав^ум тушунчалар вужудга келиб, бу тушунча 
ва категориялар оламни илмий билишнинг мухим якунлари, на- 
тижаларини ташкил этади. Оламни урганишда, ^одисаларнинг 
мо^иятини очишда, улардан тугри илмий хулосалар чи^аришда 
абстракциянинг а^амияти катта. Объектив борлиь;даги ^ар бир 
нарса бошка нарса билан богаи^ ва у билан кандайдир умумий- 
ликка з^ам эга, масалан, «терак - дарахт, усимлик - организм» 
ва бопщалар. Шунинг учун ^ар бир нарсанинг фа^ат узига хос 
хусусиятлари билан бирга умумий томонлари ^ам борки, булар 
шу нарсанинг маълум тартибга, ^андайдир умумий ^онуниятга 
буйсунишини курсатади. Шу умумий томонларда бир турдаги 
^атор нарсаларнинг ^аммасига хос булган хусусиятлар ифода- 
ланади, буни фа^ат нарсанинг айрим томонларини мав^умлаш- 
тириш, улардан у зо ^ аш и б , умумий томонларни аниклабгина 
билиш мумкин. Абстракция жараёнида реал нарсалардан ажра- 
либ ^олиш ^одисалари ^ам куп учрайди, бунда у илмий хулоса- 
ларга эмас, балки хато натижаларга, фа^ат, формула, схема- 
ларга олиб келади. Шунингдек, абстракция илм-фан, санъат учун 
объектив реалликни тугри ва чукур, ^ар томонлама билиш i^ypo- 
ли хам булиб физмат килади.
Автоматизм (юнонча, automates -уз-узидан харакатланувчи)
- онгнинг бевосита иштирокисиз бажариладиган хатти-^аракат- 
лар йигиндиси, автоматизмга организмнинг энг оддий рефлек­
тор ^аракатларидан тортиб, то юксак аклий фаолиятигача булган 
барча хатти-^аракатлар киради. Автоматизм фаолият жараёни-
www.ziyouz.com kutubxonasi


ни тезлаштиради ва енгиллаштиради, асабий, иродавий з^амда 
жисмоний кучларни тежайди.
Автоматлашган з^аракатлар - куп марта такрорланиши ёки 
махсус маш^лар ^илиш натижасида бевосита онг иштирокисиз 
ва тугри бажарилаверадиган з^аракатлардир.
Авторитаризм (лотинча «autoritaties» - обру, нуфуз ва эъти- 
бор)-давлатни бош^ариш усулларидан бири булиб, якка шахс­
нинг давлатни уз таъсири, обруси, ташкилотчилиги, шижоати, 
жамиятни яхши билиши асосида бошкариш. Жамият уз тара^ки- 
ётининг мураккаб, ^алтис ва масъулиятли даврларини бошдан 
кечираётган паллаларда авторитаризмнинг а^амияти я ^ о л се- 
зилади. XX асрнинг биринчи ярмида авторитаризм сузи салбий 
маънони англатган. Чунки миллионлаб одамларнинг ёстигини 
цуритган Биринчи жаз^он уруши, 1929 йилда бошланган ва мис- 
ли курилмаган жа^он и^тисодий бузфони ва бундай вазиятда жа- 
миятдаги зиддият з^амда ^арама-^аршиликларнинг кескинлашу- 
ви каби 
1
$атор омиллар бир ^анча мамлакатларда демократияни 
бугаш, инсон з^уфтугарини оё^ости ^илиш, давлатни ^арбийлаш- 
тириш йули билан айрим шахсларнинг давлат тепасига чикиши- 
га, ёвуз тузум уриниш даражасигача етиб борди.
Кейинги ярим асрда эса демократия кучларининг Иккинчи 
жа^он урушидаги галабаси ва инсонпарварлик тамойиллари- 
нинг жаз^он т а р а ^ и ё т и га маълум маънода дахлдор булиши на­
тижасида авторитаризмнинг мо^ияти аста-секин узгарм о^а. Бу- 
гунга келиб авторитаризм мураккаб тарихий даврларда жами­
ятни узгартиришнинг, долзарб масалаларни зудлик билан з^ал 
этишнинг, мамлакатни ин^ироз гирдобидан олиб чи^ишнинг са­
марали йулларидан бири эканлиги билан алоз^ида ахамият касб 
этади. Бу айни^са, утмишда мустамлака ва ^арам булган мам­
лакатларда и^тисодий, маданий коло^ликни бартараф этиб, 
уларни жаз^он демократик давлатлари з^амжамиятига олиб чи- 
р ш учун булган курашда яодол намоён булмо^да. Авторита­
ризмнинг ёр^ин намуналарини Мисрда Жамол Абдул Носир ва 
Х^усни Муборак, Ж азоирда Бен Белла ва Бумадьен, Индонезия- 
да Сукарно мисолларида куриш мумкин. Давлатни бошкариш- 
нинг бу усули ривожланган мамлакатлар ичида Франция ва 
ГФРни Иккинчи жаз^он урушидан кейинги кемтиклик з^олати- 
дан олиб чи^ишда генерал де Голлга, Конрад Аденауэрга кат- 
та хизмат ^илди.
www.ziyouz.com kutubxonasi


Соби^ СССР парчаланиб кетгандан сунг янги муста^ил дав- 
латларни мустабид тузум йилларидаги бир ёьугамалик, норасо- 
лик, бо^имандалик ва ^арамликдан олиб чи^ишда мамлакат 
раз^барининг обруси, мав^еи, нуфузи, сузининг салмо!ук>рли- 
ги, фаолиятининг изчиллиги муз^им а^амият касб э т м о ^ а . К[а- 
тор Президентларнинг мустацил давлатни ижтимоий-сиёсий, 
и^тисодий, маданий-маънавий тиклашдаги хизмати бунинг ёр^- 
ин мисоли була олади.
Авторитет (лотинча autoritas - тулш$ з^окимият, буйрук бериш) 
сузининг биринчи маъноси обру; иккинчи маъноси шахсдаги 
купчилик томонидан эътироф килинган фазилат, к;адр-^иймат; 
учинчи маъноси эса атрофдаги бош^а кишиларга нисбатан таъ- 
сирли, нуфузли шахе кабилардир.
Агглютинация (лотинча agglutinare - ёпиштирмо^, елимла- 
мо
1
$,) - хотира тасаввурларини бир-бирига ^ушиб ёки улардан 
фойдаланиб янги нарса ва з^одисаларнинг шакл-шамойилини яра- 
тишдан иборат хаёл фаолиятидир.
Агнозия (юнонча а - инкор юкламаси, gnosis - билим, билиш) -
бош мия ярим шарлари ^обигадаги баъзи нерв марказларининг 
зарарланиши психопатологик ну^сон булиб, бутун 

Download 10,95 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   ...   62   63   64   65   66   67   68   69   ...   97




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©hozir.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish