Rahbar: F. N. Abdullayeva Buxoro 2021 Reja: kirish I gеоmеtrik figuralar elеmеntar matеmatik tasavvurlarni shakllantirish оmili sifatida

Jumaev M.E. va boshq. Boshlang’ich sinflarda matematika o’qitish metodikasi. (Oliy o’quv yurti talabalari uchun darslik) — T:. «Fan va texnologiya», 2005-yil.

Barcha kichik sinflar o’qituvchilari asosiy geometrik tushunchalarga I-IV sinflarda o’rganiladigan ixtiyoriy geometrik obyektlarni tushunadilar, buning o’rniga ular eng sodda geometrik figuralar haqida gapirishlari kerak. Bu bilan ular tomonidan nazariyani qurishning aksoimatik metodini bilmasliklari sabab bo’ladi, bu esa geometrik materialni bayon etishda ketma-ketlilik va sistemalilikning buzulishiga olib keladi. Bunga misollar ko’p. Masalan, uchburchak tushunhchasini shakllantirayotib bolalar ungacha kesma tushunchasi bilan tanishmaganlari uchun o’qituvchi uchburchak tomonlarini to’g’ri chiziqlar deb atab o’ziga “kelishuvchilikka” yo’l qo’yadi. Aks holda qanday qilib bu holda ishlatilayotgan termini cheksizlik xossalari bilan muvofiqlashtirsin. Yoki o’tkir va o’tmas burchak tushunchalari to’g’ri burchakni qaralmagan holda kiritiladi.1

O’quvchilarni ichki chizilgan aylanalar bilan tanishtirar ekan o’qituvchi shunday tushuntiradi, ichki chizilgan aylana figuraning ichidan hamma tomonlarga tegib turishi kerak. Medianalar kesishgan nuqta faqat teng tomonli uchburchak uchun ichki chizilgan aylana markazi bo’ladi, chunki bunday uchburchakda mediana bissektrisa ham bo’ladi. Uchburchakka ichki chizilgan aylana markazi- bu bissektisalar kesishgan nuqtadir. O’qituvchi tushuntirishlaridagi bunday terminlar ko’pligi, ba’zilarini o’quvchi umrida birinchi bor eshitishlari ham bo’lishi munkin. Masalan, uchburchak bissektrisasi. Bizningcha, bolalarning kiritilayotgan tushuncha mohiyatiga yetib borishiga yordam berarmikan. Keyin uchburchakka ichki chizilgan aylanani uning radiusini topmasdan chizish ko’riladi. O’qituvchi bolalarga bunday ta’lim berishda ularni doimo adashtiradi, shunisi aniqki, bolalar har qancha qiziqqanlari ham geometriyani bunday o’qitishning ijobiy natijaga erishish haqida gapirmasa ham bo’ladi. Bu misollar o’qituvchining u yoki bu tushunchani kiritish metodikasini bilmasligini ko’rsatadi. Buning sababi geometriya sohasida o’qituvchining chuqur nazariy bilimlari ega emasligi. Xususan nazariyani qurishning deduktiv usulini bilmaslikdir.

________________________________________________________________________________________________

1.