Radjabov A., Vaxidov A. X. Toshkent 2017

7.3. Elektr energiyani ishlab chiqishning
noan’anaviy manbalari
Elektr energiyani ishlab chiqishning noan’anaviy manbalariga 
asosan 
Shamol 
elektr 
stansiyalari 
(SHES); 
Quyosh 
elektr 
stansiyalari (QES); Geotermal elektr stansiyalari va Dengiz
Заключительный отчет ПРООН «Перспективы развития возобновляемой 
энергетики в Узбекистане». Ташкент. 2007 г.
98

---

to‘lqinida ishlovcbi elektr stansiyalar ham da biogaz yoqilgadan 
ishlaydirgan elektr stansiyalar k ira d i.
Sham ol e le k tr stan siyalari (SHES) muayyan ravishda shamol 
esib turadigan hududlarda quriladi. Bu stansiyalaming quvvati uncha 
katta emas b o ‘lib qishloq joylarda, meteorologik stansiyalarda 
ishlatiladi. U lam ing o ‘matilgan quvvati 400 kV t gacha bo‘ladi.
Q uyosh elek tr stan siyalari (QES) quyoshli kunlar k o ‘p 
b o ‘lgan mamlakatlarda quriiadi. Prinsipial sxemasi bug4 qozon va 
kremniyli 
fotoelementlardan 
tashkil 
topadi. 
Bunday 
elektr 
stansiyalam i 0 ‘zbekistonda qurish uchun sharoitlar mavjud, shuning 
uchun ilmiy-tekshirish ishlar keng olib borilmoqda.
G eo term al elek tr stan siy alard a er osti manbalarning terrnik 
energiyasidan foydalaniladi. Stansiyalaming quvvati yuqori emas, 
Sobiq Ittifoq hududining Kamchatka yarim orolida qurilgan.
De ngiz 
to ‘lk in id a 
ishlovchi 
elek tr 
stan siy alar. 
Bu 
stansiyalarda dengiz suvining k o ‘p vaqt davom etadigan to iq in
vaqtidagi satxidan foydalanadi. Bunday stansiyalar Kolsk yarim 
orolida qurilgan b o ‘lib, o ‘matilgan quvvati R = 2*0,4 mVt tashkil 
etadi.
Zamonaviy ilmiy-texnik holatdan kelib chiqib shuni ta’kidlash 
mumkinki, qayta tiklanuvchi energiya manbalari negizida uskunalar 
ishlab chiqarish sarf-xarajatlari yuqori b o ‘lib, mos ravishda bu 
usulda olinadigan energiya (issiqlik va elektr) narhi ham yirik 
an’anaviy elektr stansiyalarda olinadigan energiya narhidan 
yuqoridir. Shunga qaramasdag iqtisodiy, ekologik va ijtimoiy 
sharoitlardan kelib chiqqan holda Er sharining keng sohalari da qayta 
tiklanuvchi energetikani rivojlantirish maqsadga muvofiqdir. Shular 
jum lasiga noan’anaviy hamda kichik energetika ham kiradi, y a ’ni:
- a h o li 
zichligi 
kichik 
bo‘lgan 
elektr 
ta ’minotining 
markazlashm agan zonalari, birinchi navbatda iqtisodning agrar 
sektori tumanlari;
99

---

- k a tt a quvvat defitsiti va iste’molchilarning doimiy ravishda 
energiyadan 
uzilib 
turishlari 
hisobiga 
moddiy 
y o ‘qotishlar 
kuzatiladigan elektr ta’minotining markazlashgan zonalari;
-h a v o g a
qazxlma 
yonilg‘i 
hisobiga 
ishlaydigan 
sanoat 
korxonalari va shahar issiqlik markazlaridan keladigan zararli 
chiqindilar sababli ommaviy dam olish joylari va ekoiogik holati 
murakkab b o ig a n joylardagi aholini davolash;
- x u s u s iy iste’molchiiar, fermer x o ‘jaliklari, mavsumiy ish 
joylari, b og‘dorchilik va sabzavotchilik uchastkalarini energiya bilan 
ta ’minlashda muammolar mavjud b o ig a n zonalar;
-
O ral dengizi va qazilmalarga (mineral-xomashyo resurslariga) 
boy b o ig a n , kam o ‘zlashtirilgan hududlarda mujassamlashgan k o ‘p 
sonli obyektlam i energiya bilan ta ’minlash (Q oraqalpog‘istondagi 
Ustyurt platosi, Navoiy, Buxoro, Qashqadaryo, Surxandaryo 
viloyatlari v a h.k.).