|
X ■£***{
с м
С !S>
#4N
j****1
A •“%
„4-~,
a)
b)
I , p
*“”v* I
& L / w
\ C?j
xj
8.1-rasm. Asinxron motorning chulg‘ami
va uning ulanishi.
T ransformatorlar.
0 ‘zgaruvchan
tok
kuchlanishining
qiymatini
o‘zgartirib
beruvchi
statik
elektromagnit apparat
transformator deyiladi.
Elektr tarmoqlarida elektr energiyasini m a’lurn masofaga
uzatishda (kuchlanislini oshirish uchun) va uni iste’molchilar orasida
taqsimlashda
(yuqori
kuchlanishni
pasaytirish
uchun)
transformatorlar keng ishlatiladi.
Elektr
tarmog‘ining
muhim
apparati
hisoblangan
transformatomi rus elektrotexnigi P N. Yablochkov 1876-yilda
ixtiro qiigan. Transformatomi yanada takomillashtirish ustida rus
ixtiroehisi I. F. Usagin ham ko‘pgina tadqiqot ishlari olib borgan.
Elektr energiyasi turli xil elektrostansiyalarda ishlab chiqariladi.
Odatda, elektrostansiyalar tabiiy energetika resurslari mavjud
bo‘lgan rayonlarda quriladi. Bunday rayonlar esa ko‘pincha sanoat
markazlaridan ancha uzoqda bo‘ladi. Elektrostansiyalarda ishlab
chiqarilgan elektr energiyasi elektr uzatish liniyalari orqali sanoat
markazlariga, ya’ni iste’molchilarga uzatiladi. So‘nggi vaqtlarda
elektr energiyasi uzatilishi lozim boTgan masofa va uzatiladigan
quw atlar tobora ortib bormoqda. Elektr energiyasi m a’lum
masofaga uzatilganda liniya simlarida sodir bo ‘ladigan quvvat isrofi
124
mumkin qadar kam bo'lishi lozim. Shundagina elektr uzatish
iiniyasining
foydali
ish
koeffitsienti
katta
b o iad i,
ya’ni
iste’molchilarga ko‘proq energiya etib boradi. Energiya uzatuvchi
liniya simlarida quvvat isrofi, asosan, ulardan o‘tuvchi tok kuchining
kvadratiga hamda liniya simlarining aktiv qarshiligiga bog‘liqdir.
Tok kuchi qancha katta b o lsa, quvvat isrofi shuncha katta boiadi.
Liniyalarda tok kuchi katta bo‘lsa, bu simlaming ko‘ndalang kesim
yuzalarini katta qilib olishga to ‘g‘ri keladi. Q uw at isrofini
kamaytirish uchun simlaming aktiv qarshiligini kamaytirish lozim.
Ma’lum uzunlikdagi simning aktiv qarshiligini, asosan, uning
ko‘ndalang kesim yuzini kattalashtirish yo‘li bilan kamaytirish
mumkin.
Liniyalarda ko‘ndalang kesim yuzi katta bo ‘lgan simlaming
ishlatilishi elektr uzatuvchi liniyalar uchun sarflanadigan rangli
metallar (mis, alyuminiy va boshqalar) sarfini ko‘paytiradi hamda
simlaming og‘irligini oshirib yuboradi. Og‘ir simlami ko‘tarib turish
uchun baqquvat tayanchlar o ‘matish lozim bo‘ladi. 0 ‘z navbatida
bunday tayanchlar uchun ko‘p metall va yog‘och materiallar sarflash
talab qilinadi. Bunday sharoitda elektr energiyasini ma’lum
masofaga uzatish ancha qimmatga tushadi va ba’zan maqsadga
muvofiq bo lm ay qoladi.
0 ‘zgaruvchan tok kuchlanishi qiymatini transformatorlar
yordamida istalgancha oshirish ham, pasaytirish ham mumkin.
Energetika tizimilarida va yuqori hamda past kuchlanishli elektr
tarmoqlarida kuchlanish qiymatini oshirib bemvchi yoki kamaytirib
bemvchi transformatorlar keng ishlatiladi.
Hozirgi vaqtda elektrostansiyalarda ishlab turgan yoki yangi
o‘matilayotgan generatorlaming nominal kuchlanishi 6 - 24 kV dan
oshmaydi. Energiyani uzoq masofaga, chunonchi 1 0 - 2 4 kV
kuchlanishda, uzatish (yuqoridagi mulohazalar asosida) maqsadga
muvofiq bolm aydi. Shuning uchun katta quvvatlami uzoq masofaga
125
uzatishda o ‘ta yuqori kuchlanishlardan (masalan, 110 kV, 220 kV,
500 kV, 750 kV va hokazo) foydalaniladi, Bunday liniyalarda
quvvat isrofi ancha kamayadi, energiya uzatish liniyasining FIK
katta bo ‘ladi. Shuning uchun ham har bir elektr stansiya qoshidagi
podstansiyada kuchlanishni bir necha o ‘n marta oshirib beradigan
kuch transformatorlari o'matiladi.
Iste’molchilami elektr energiyasi bilai ta’minlovchi tarmoqlarda
bir fazali va uch fazali transformatorlar keng ishlatiladi. Bir fazali
transformator, asosan ferromagnit o“zakdan va uning sterjenlariga
o‘ralgan. ikkita yoki undan ortiq chulg‘amdan tuziladi.
Transformatorlar ishlatilishiga qarab bir necha xilga bo‘Iinadi:
1. Bir fazali yoki uch fazali kuch transformatorlari - elektr
energiyasini uzoq masofaga uzatishda, uni iste’molchilar orasida
taqsimlashda va. umuman, iste’molchilami elektr energiyasi bilan
ta’minlashda ishlatiladi,
2. Avtotransformatorlar
-
kuchlanish qiymatini
bir
oz
o‘zgartirish yoki kuchlanish qiymatini noldan boshlab oshirish
uchun hamla katta quvvatli asinxron dvigatellami yurgizish uchun
ishlatiladi.
3. 0 ‘lchov transformatorlari (kuchlanish transformatorlari va
tok transformatorlari) - elektr o‘lchash sxemalarida, yuqori
kuchlanishlami va katta toklami oddiy o‘lchash priborlari bilan
o‘lchash uchun ishlatiladi.
4. Maxsus
transformatorlar-payvandlash
transformatorlari;
sinov transformatorlari; radio, televidenie, aloqa va avtomatika
qurilmalarida ishlatitadigan transformatorlar; o'zgaruvchan tokning
fazalari sonini yoki chastotasini o ‘zgartiruvchi transformatorlar
maxsus transformatorlar hisoblanadi.
8.24-rasmda TDTG markaii, quvati 15 ming kVA, kuchlanishi
110/38, 5/11 kV li cho‘lg‘amli transformatoming tuzilishi
keltirilgan.
126
Do'stlaringiz bilan baham: |
