Radjabov A., Vaxidov A. X. Toshkent 2017

I
larga 
bog‘liq 
Fee
= 
B I l
, N.
Xuddi shunday elektromexanik kuch ikkita yonma-yon 
joylashgan tokli o ‘tkazgich simlar orasida ham yuzaga keladi (8.10- 
rasm). Ikkita tokli o‘tkazgichning atrofida yuzaga kelgan magnit 
maydonlarining o ‘zaro bir-biriga ta’sir kuchi ulardan oqib 
o‘tayotgan Ij va I2 toklar kuchiga, simlar bir-biriga ta’sir ko‘rsatisb 
uzunligi 
I
va simlar markazlari orasidagi masofaga (a) bog‘liq, ya’ni
10-’ , N (8.6)
a
bu yerda Iti 
h -
o‘tkazgichdagi tok kuchlari, A; 
I-
o‘tkazgichlar 
o ‘zaro ta’sir qilinadigan masofa, m; a - o'tkazgichlar o‘qlari 
orasidagi masofa, m.
Tokli o‘tkazgichlar orasida yuzaga kelgan o‘zaro ta’sir kuchlar 
yo‘nalishi simlardan oqayotgan toklarning yo‘nalishiga bog‘liq 
boMib toklar yo‘na!ishi 1 va 2 simlarda bir tomonga bo'lsa ular bir 
biriga tortiladi, har tomonga bo‘lsa simlar bir birilan uzoqlashadi. 
(2) tenlikdan ko‘rinib turibdiki, agar toklar o ‘tkazgichlarda bir xil 
boTsa, o ‘zaro ta’sir kuchlari tok kvadratiga proporsional boTadi. 
Shuning uchun elektr uskunalar cho‘lg‘amlaridagi qisqa tutashuvlar 
appartlarni mexanik buzilishga olib keladigan o ‘ramlar orasida juda 
katta kuchlar paydo b oiadi.
119

---

8.9-rasm. Magnit maydoni va
unga joylashtirilgan tokli
o‘tkazgich orasidagi o‘zaro
ta’sirga oid sxema.
8.10-rasm. Bir-biriga parallel
joylashgan tokli o‘tkazgichlarini o‘zaro
ta’siriga oid sxema.
8.11-rasm Tokli o ‘tkazgichga ta’sir etuvchi elektromagnit
kuchning yo‘nalishini aniqlashga oid sxemalar.
8.2. Elektr hodisalariga asoslanih yaratilgan elektrotexnik
uskunalar
Elektrotexnikaning fan sifatida vujudga kelishida chet el 
olimlari, ayniqsa rus, italyan va ingliz olimlarining roli katta.

---

XVIII asr boshlarida M.V. Lomonosov - atmosferada elektr 
hodisalarini o‘rgandi va maqolalar chop etdi. Biroq amaliy ishlar esa 
elektr toki manbai kashf etilgandan keyin boshlandi. Jumladan 
1799
— 1800-yillarda italyan fizigi A. Volta birinchi b o ‘lib doimiy tok 
manbaini ixtiro etdi. 1820-yilda daniyalik olim G.X. Ersted elektr 
toki magnit maydon hosil qilishini isbotladi. 1827-yil nemis fizigi 
G.S. Om o ‘zining mashhur Om qonunini yaratdi. 1831-yil ingliz 
fizigi 
ML 
Faradey 1821-yilda birinchi elektr dvigateliga asos soladi 
va u elektromagnit induksiya hodisasini o ‘rgandi va yaratdi. Bu esa 
elektrotexnikada yangi 
yo ‘nalishga 
asos bo‘ldi. 
1834-yilda 
Peterburg akademigi B.S. Yakobi birinchi bo‘lib doimiy tok elektr 
motorini ixtiro qildi.