Радиотехник тизимлар назарияси асослари



Download 6,46 Mb.
Pdf ko'rish
bet111/154
Sana23.06.2022
Hajmi6,46 Mb.
#697368
1   ...   107   108   109   110   111   112   113   114   ...   154
Bog'liq
Atom yadrosi va zarralar fizikasi T.Mo\'minov, A.Xoliqulov)

. . 

d E
ionizatsiya energiya yo‘qotisbning uzunlik birligidagi — emas, zichlik
birligiga to ‘g ‘ri keluvchi 
qiymati olinadi. 
£,

x p -
muhit zichligi, 
E, -
o ‘lchov birligi g/sm2 da:
dE_
dg
dE dx
dx d ^
( d E \

dx j
k
P )
(
6
.
1
.
21
)
Chunki muhit zichligi va solishtirma ionizatsiya energiyayo‘qotish ham 
m uhit zaryadi Z ga bog‘liq. Shunday qilib, solishtirma zichlik ionizatsiya 
energiya yo‘qotish qaralayotgan muhit uchun o ‘zgarmas bo‘ladi:
f dE'
' V
'
y d x
 y
k
P
j
» 
c o n s t .
(
6
.
1
.
22
)
Bu esa turli muhit uchun solishtirma ionizatsiya energiya y o ‘qotish 
qiymatini taqqoslaganda qulaylik tug‘diradi.
6.1.1. Zarraning muhitda bosib o‘tgan yo‘li
Zarraning muhitdagi yo‘li uzunligi zarra energiyasiga bog‘liq. Berilgan 
zarra va muhit uchun solishtirma ionizatsion yo ‘qotish faqat zarraning 
kinetik energiyasiga bog‘liq:
dE
— = (PiE).
dx
(6.1.23)
(6.1.23) ifodani energiyaning 0 dan E0 gacha bo‘lgan qiymatlari bo‘yicha 
integrallab, zarraning to ‘la bosib o ‘tgan yo ‘Iini topish mumkin:
% dE
x -
-------.
1
Zarra energiyasi relyativistik bo‘lmagan holatda
(6.1.24)
212
www.ziyouz.com kutubxonasi


dE
d ( m9
dx
dx {
2
Ikkinchi tomondan:
dE
_
dx
. m a O * .
dx
z 2
).
(6.1.25)
(6.1.26)

d 9

tu 

,
Z'
bundan 
-
~^T~7o\ai* ,
uni integrallasak:
dx
z


x = —^ F { 9 ) .
(6.1.27)
Shunday qilib, bir muhitda bir xil tezlik bilan ikki zarraning bosib o‘tgan 
yo ‘llari m assasining zaryadi kvadratlarining nisbatlari kabi bo‘lar ekan.
/;?, 
m2
x i :x2 = ^ T :^ T -
(6.1.28)
z., 
z 2
6.2-§. R a d ia tsio n n u rla n ish
Z a ry a d li z a rr a la r m u h itd a n o ‘tg a n d a e n e rg iy a la rin i m u h itn i 
io n izatsiy alashd an tash q ari rad iatsio n n u rlash g a ham sarflaydi.
Z aryadli zarralar m uhit orqali o ‘tg an d a atom yadrosi va elektronlar 
m a y d o n id a to rm o z la n ish n a tija s id a ra d ia ts io n yoki to rm o z la n ish
n u rlan ish deb atalu vch i n u rlan ish hosil qilad i va o ‘z energiyasini shu 
n u rla n ish g a y o ‘qota boradi.
R a d ia ts io n n u rla n ish aso san y e n g il z a rra la rd a k u ch li b o ‘lad i. 
C h u n k i z a rra q a n c h a y e n g il b o ‘ lsa , sh u n c h a te z to rm o z la n a d i. 
H aq iqatan , rad iatsion n urlan ish d a z a rran in g y o ‘qotgan energiyasi, 
e le k tro d in a m ik a q o n u n ig a a so sa n , to rm o z la n a y o tg a n z a rra n in g
torm ozlanishda olgan tezlanishiga b o g ‘liq. E lektrodinam ika qonuniga 
k o ‘ra, m u h itd a 
a
tezlanish bilan to rm o zlan g an zarraning dt vaqt 
ichida rad iatsio n n u rlash intensivligi
213
www.ziyouz.com kutubxonasi


2 Z V , |2
3 ~ P ~ ^ \ ' 
(6 2 A )
bu yerda Ze - m uhit zaryadi, a - zarraning torm ozlanishda olgan 
tezlanishi. M a’lumki, tezlanish
F
a = 
— , 
(6.2.2)
m
bunda F - zarraga ta ’sir etuvchi kuch, m - zarra massasi.
(6.2.1), (6.2.2) ifodalardan bir xil zaryadli zarralar uchun radiatsion 
nurlash intensivligi zarra massasi kvadratiga teskari mutanosibligi kelib 
chiqadi:
' r f £ ' __ I_

dx Jmd 
m - '
bundan radiatsion nurlash asosan yengil zarralarga xos ekanligi, haqi- 
qatdan ham bir xil tormozlanuvchi muhitda protonning elektronga nisbatan 
radiatsion nurlanishi
m„
m,
\
2
= 1836' « 3 ,4 I06.
marotaba kuchsiz bo‘ladi.
Z a ry a d li z a r r a la r n in g io n iz a ts iy a e n e rg iy a y o ‘q o tis h i ato m
elektronlari bilan ta ’sirlashuvga k o ‘ra, ro ‘y bersa, radiatsion nurlanish 
m u h it y ad ro la ri bilan ta ’sirlash u v g a k o ‘ra, b o ‘lish ad i. Z a rra la rn i 
torm ozlovchi m uhit yadrolarining kulon kuchi yadro zaryadi kvadrati 
Z2 ga b o g‘liq.
G.Bete va V .G eytlerlar elektronlar turli energiya sohalari uchun 
radiatsion nurlash form ulalarini ishlab chiqdilar.
U m um an, radiatsion nurlanish m uhit atom larining tartib nom eri Z2 
ga, atom va elektronlari konsentratsiyasi n e ga va zarra (elektron) 
kinetik energiyasi Te ga bog‘liq ekan:
d E '

c/x
~ Z \ T e.
Z
rud
(6.2.3)
214
www.ziyouz.com kutubxonasi


Zaryadli zarralam ing ionizatsiya energiya y o ‘qotish formulasi elektron
uchun

dx),
n.,Z
2 —
3 2
b o g ‘lan ish d a b o ‘lib, ionizatsiya energiya
y o ‘qotish zarra energiyasi ortishi bilan kam ayib boradi. R adiatsion 
energiya y o ‘qotish esa energiya ortishi bilan otrib boradi. M a’lum bir 
energiyada ionizatson va radiatsion energiya y o ‘qotishlar tenglashadi. 
Bu turli m uhit uchun har xil b o ‘lib,bunga k r itik en erg iy a deyiladi. U ni 
quyidagi tenglam adan aniqlash m um kin:
'
dE_'
rfx
\ U A / rad
'd E " 
T,Z
, dx
800
(6.2.4)
bu yerda T( M eV larda olingan.
(6 .2 .4 ) k o ‘ra, suvda 
(z 
= 8 ) en erg iy asi 
T
= 100 
M eV
boT g an
elektronlar uchun
(dE>
\d x
( d E '

~
b o ‘ladi. Demak, suv uchun kritik
energiya 
Tkr
= 100 
MeV,
q o ‘rg‘oshin uchun Z = 82 va dem ak T kr = 10 
MeV. Elektronlar energiyasi kritik energiyadan yuqori b o ‘lsa, energiya 
y o ‘q o tis h a s o sa n ra d ia ts io n y o ‘q o tis h d a n ib o ra t b o ‘lib ,q o la d i. 
E lektronning b oshlang‘ich energiyasi E0 b o ‘lsa, radiatsion y o ‘qotish 
natijasida energiyasi eksponensial qonun b o ‘yicha o ‘zgaradi:

Download 6,46 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   ...   107   108   109   110   111   112   113   114   ...   154




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©hozir.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish