Радиоэлектроника асослари муҳаррир — Қ. Азимов

5.12. Кучайтиргичларда тескари боғланиш


Биз юқорида кўрган кучайтиргичларда кириш сиг- нали мустақил катталик деб қаралди. Ҳақиқатда эса, кучайтиргич чиқишидаги сигналнинг бир қисми унинг чиришига қайта узатилади ва кириш сигналини ўзгар- тади.
Кучайиб чиққан сигнал энергиясининг бирор қисми- ни унинг киришига қайта узатилиш жараёни кучайтир­гичларда тескари боғланиш деб аталади. Энергия уза- тишни таъминловчи занжир эса, тескари боғланиш занжири дейилади.
Тескари боғланиш занжири кучайтиргич билан бир- га тескари боғланиш ҳалқаси деб аталадиган берк кон- турни ташкил этади. Агар кучайтиргичда тескари боғ- ланиш занжири битта бўлса, бир ҳалқали тескари боғланиш деб, агар кўп бўлса, кўп ҳалқали тескари боғ- ланииг деб аталади.
шга бўлинади. Ички тес­кари боғланиш барча кучайтирувчи элементларда мав- жуд бўлади ва уларнинг физик хоссалари билан ифодаланади. Ташқи тескари боғланиш махсус электр занжирлари ёрдамида кучайтиргичнинг таркибига ки- ритилади. Зарарли тескари боғланиш кучайтиргичнинг кириш ва чиқиш занжирлари орасида мавжуд бўлади- ган зарарли сиғим, индуктивлик ва бошқа боғланишлар ҳисобига ҳосил бўлади.
Шуни айтиш керакки, зарарли тескари боғланиш ҳам ички тескари боғланиш каби барча кучайтиргичларда мавжуд бўлиб, кучайтиргичнинг хусусиятларини кутилмаган ҳолда ўзгартиб туради. Кучайтиргични ҳнсоблашда ҳосил бўлиши мумкин бўлган барча шундай за­рарли таъсирларни олдиндан ҳисобга олиш жуда қийин.
Тескари боғланиш жараёнининг моҳиятини ва хусу­сиятларини аниқлаш учун ташқи тескари боғланиш би­лан танишайлик.
Тескари боғланиш занжирининг кучайтиргич чиқиш занжирига уланиш усулига қараб тескари боғланиш ток ёки кучланиш бўйича бўлади. Агар тескари боғланиш кучланиши кучайтиргичнинг чнқиш кучланишига (нагрузкадаги кучланиш тушувига) мутаносиб бўлса, бундай тескари боғланиш кучланиш бўйича тескари боғланиш деб, агар у нагрузкадан ўтувчи токка, яъни чиқиш токига мутаносиб бўлса, ток буйича тескари боғланиш деб юритилади.
Агар тескари богланиш кучланиши бир вақтда икки ташкил этувчига — чиқиш кучланиши ва нагрузкадаги токка мутаносиб бўлса, бундай тескари богланиш ара- лаш ёки кўприксимон тескари боғланиш деб аталади. Бундан ташқари, тескари богланиш кетма-кет ва па­раллель бўлиши мумкин. Кетма-кет тескари боғланиш- дя тескари боғланиш занжири кучайтиргичнинг кириш занжири билан кетма-кет уланган бўлса, параллель тсскари боғланишда у параллель уланади. Шунга кўра тескари боғланишли кучайтиргичнинг схемаси тўрт хил содда турга ажратилиши мумкин:
1. Кучланиш бўйича кетма-кет тескари боғланишли кучайтиргич.
2.Ток бўйича кетма-кет тескари боғланишли кучай­тиргич.
3. Кучланиш бўйича параллель тескари боғланишли кучайтиргич.
4. Ток бўйича параллель тескари боғлаиишли кучай­тиргич.
Уларнинг таркибий схемалари 5.34- расмда тасвир- лаб берилган.