Радиоэлектроника асослари муҳаррир — Қ. Азимов

II ҳол: τ_с << τ_н , яъни m < 1 ва q = const.
Бу ҳолда коррекция занжири частотавий характерискаси ажратувчи конденсатор таъсирида етарлича пасайиб улгурмасидан кўтара бошлайди. Шунинг учун натижавий частотавий характеристикада дўнглик ҳосил бўлади (5.28 б-расм).
III ҳол: τ_с>τ_н, яъни m >1 ва q = const.
Бу ҳолда коррекция занжири частотавий ха- рактеристикани у етарли­ча пасайиб улгурганидан сўнг кўтара бошлайди. Шунинг учун натижавий частотавий характерис­тика силлиқ (дўнгликсиз) чизиқни ташкил этади (5.28 в-расм).
Хусусий ҳоллар шуни кўрсатадики, коррекция- лаш 1 — ҳолда энг яхши бўлар экан. Лекин уни амалга ошириш мумкин эмас, чунки q = 0, яъни R_ф резисторнинг қаршилиги чексиз катта миқдордир. Бинобарин, 100 фоизли коррекциялашга эришиш мумкин эмас.
Амалда m 1,9—етарлича кичик бўлишига интилади. Бунинг учун R_ф резисторнинг қаршилиги етарлича катта миқдорда танланади. Унинг қиймати сток кучланишининг минимал қийматига боғлиқ бўлади.


5.10. Юқори частотавий коррекция


Кучайтиргич частотавий характеристикасининг юқори частотавий соҳасини коррекциялаш учун унинг наг­ рузка резистори билан кетма-кет қилиб кичик индуктивлики L ғалтак уланади. Бу усул кенг тарқалган бўлиб, содда ёки параллель коррекция деб аталади. Бунда индуктивлик ғалтагининг қаршилиги ўрта часто­талар соҳасида частота­вий характеристикам таъсир этмаслиги керак, яъни
ω₀L << R_н (5.38)
бўлиши керак.
5.29-расмда юқори час­тотавий коррекция зан- жирига эга бўлган ку­чайтиргичнинг принципиал схемаси кўрсатилган.

5.29- расм. Биполяр (а), уни­поляр (б) транзисторларда йиғилган юқори частотавий коррекция занжирига эга бўлган кучайтиргичнинг принципиал схемаси.


У қуйидагича ишлайди. Юқори частоталар соҳасида кучайтириш коэффициенти сиғимнинг шунтлаш таъсирида камаяр эди. Схе­ма га киритилаётган L индуктивлик ғалтаги С₀ ва R_экв элементлар билан биргаликда эквивалент параллел тебраниш контурини ҳосил қилади (5.30 а-расм).

5.30-расм. Эквивалент нагрузка контури (а) ва униполяр транзисторли кучайтиргичнинг эквивалент схемаси (б).


Унинг тўлиқ қаршилиги, яъни кучайтиргич нагрузкаси резонанс частотада энг катта бўлади.
Шунга кўра кучайтириш коэффициента ҳам ортиб боради. Агар шунда эквивалент контурнингрезонансчастотаси частотавий харак- теристиканинг С₀ сигим таъсисирида пасайган қисмига тўғри келса, кучайтириш коэффициент- ининг резонанс вақтидаги ортиши харак­теристиканинг юқори частоталар томон кенгайишига олиб келади. Лекин бунда частотавий характеристика силлиқ чизиқ билан ифодалан- маслиги, яъни дунглик ҳосил бўлиши ҳам мумкин.
Кучайтиргичнинг чиқиш қаршилиги ва кейинги кас­каднинг кириш қаршилиги эквивалент контурнинг резо­нанс хусусиятларига кучли таъсир кўрсатади. Масалан, R_кир.2 қаршилик кичик бўлса, у эквивалент контурни шуидай шунтлаши мумкинки, юқори частоталар соҳасида контурнинг тўлиқ қаршилигининг ортиши сезилмай ҳам қолади. Бу нарса кўпроқ биполяр транзисторли ку- чайтиргичларга тегишлидир. Чунки уларнинг кириш ва чиқиш қаршиликларининг актив қисми нисбатан кичик бўлади. Ундан ташқари, биполяр транзисторларнинг параметрлари унинг иш режимига жуда боғлиқ бўлади. Демак, биполяр транзисторли кучайтиргичларнинг ха- рактеристикасини юқори частоталар соҳасида коррекциялаш кам самара беради.
Униполяр транзисторда йиғилган кучайтиргичларда юқорида қайд этилган камчилик жуда кам таъсир қилади. Чунки уларнинг кириш қаршилиги кучайтиргич­нинг нагрузка қаршилигидан етарлича катта бўлади ва контурнинг резонанс хусусиятларини жуда оз ўзгартади.
5.30 б-расмда униполяр транзисторда йигилган ку­чайтиргичнинг эквивалент схемаси кўрсатилган. Ундаги эквивалент контурнинг тўлиқ қаршилиги
(5.39)
Агар (5.25) формулани ҳисобга олсак, кучайтиргичнинг нормаллаштирилган частотавий характеристикаси қуйидагича ифодаланади:
(5.40)
Бунда R₀ — R_н ва R_i резисторларнинг шунтлаш
таъсирини ўз ичига олувчи
сток занжирининг тўлиқ
резитив қаршилиги.
Ω_в = ωR₀C₀ — нормаллаштирилган юқори частота.
— юқори частотавий коррекция параметри.
Демак, юқори частота соҳаси коррекцияланган ку­чайтиргичнинг частотавий характеристикаси битта Р параметр билан характерланар экан. Р ортиши билан частотавий харктеристика юқори частоталар соҳаси то­мон кенгайиб бориши керак. Лекин бу Р нинг критик қиймат (Р_кр) деб аталувчи қийматигача тўғри бўлади. Укдан кейинги қийматларда (Р>Р_кр) частотавий характеристикада дўнглик пайдо бўла бошлайди. У ўтказиш соҳасини кенгайтириш ўрнига торайишига сабаб бўлиши мумкин. Р нинг критик қийматини аниқлайлик.
Экстремум шарти дан
P₂Ω₀⁴ + 2PΩ₀² — (Р² + 2 Р — 1) = 0
тенглама ҳосил бўлади. Унинг ҳақиқий ечими
(5.41)
экстремум ҳосил бўладиган частотани ифо- далайди. Бу частота Р параметрга боғлиқ бўлиб, унинг бирон қийматида мавҳум бўлиб қолади. Р нинг ана шу қиймати максимумли частотавий характеристикадан максимумсиз характеристикага (ва, аксинча) ўтиш ҳолатини ифодалайди. У ҳолат Ω_o=0 қийматга тўғри келади. Шунга кўра коррек­ция параметрининг критик қиймати P²_кр + 2 P_кр-1= 0 тенгламадан аниқланади ва Р_кр = 0,41 бўлади.
Частотавий характеристиканинг коррекция параметрига қараб ўзгариши 5.31-расмда кўрсатилган.

5.31- расм. Частотавий характе­ристиканинг Р параметрга боғлиқлиги.


Шуидай қилиб коррекция занжирига эга бўлмаган кучай­тиргич характеристикасининг нотекислик коэффициентининг қиймати Ω_в=1 частотага тўғри келса, коррек­ция занжири мавжуд бўлганда у Ω_в = 1,7 частотага тўғри келади. Демак, тенг шароитда коррекцияланган кучайтиргич­нинг ўтказиш соҳаси (Р=Р_крда) коррекцияланмаган кучайтиргичникидан 1,7 марта кенгроқ бўлади.
Шунн айтиш керакки, коррекция иараметри моҳияти жиҳатдан эквивалент контурнинг асллигини ифодалайди (P=Q₃²) ва параметрнинг критик қийматида Q_э = 0,64 га тенг бўлади. Агар тебраниш контурларида Q = 0,5 бўлганда даврий тебранищлар ҳосил бўлиши мумкинлигини эсласак, эквива­лент нагрузка контурининг қанчалик ёмон танлаш хусусиятига эга экани кўринади.