Радиоэлектроника асослари муҳаррир — Қ. Азимов

2.3- расм

Кўп ҳолларда электр занжиридаги жараёнларнинг анализи унинг чиқишидаги сигналнинг шакли ва миқ- дори ҳақида маълумот бериши керак. Шунга кўра зан- жирдан ўтаётган сигнал ўзгаришларини баҳолаш учун занжирлар чизиқли ва чизиқли бўлмаган электр зан- жирларига ажратилади.

Агар занжирдаги жараёнлар чизиқли интеграл ёки дифференциал тенгламалар орқали ифодаланса, бун­дай занжирлар чизиқли электр занжирлари деб, акс ҳолда эса, чизиқли бўлмаган электр занжирлар деб аталади.
Бизга L индуктивлик, С сиғим ва R резисторнинг кетма-кет уланишидан тузилган занжир берилган (2.3-расм). Унга уланган манбанинг кучланиши ихтиё- рий бўлсин. Шу занжирнинг қандай занжир эканини аниқлаш керак. Бунинг учун Кирхгоф тенгламасини ёзамиз:
(2.1)
Бу биринчи даражали иккинчи тартибли дифферен­циал (интеграл) тенгламадир. Лекин уни чизиқли де- йиш мумкин эмас. Чунки R, L ва С коэффициент- ларнинг табиати ноаниқ. Агар улар ток кучи I(t) ва кучланиш E(t)га боғлиқ бўлмаса, (2.1) тенглама чизиқли бўлади. Шунинг учун кўрилаётган занжир ҳам чизиқли бўлади.
Агар занжир элементларидан бирортаси ток кучи ёки кучланишга боғлиқ ўзгарувчан миқдор бўлса, кў- рилаётган тенглама ҳам, ва шунга кўра занжир ҳам чизиқли бўлмайди.
Бордию R, L ва С катталиклардан бирортаси вақтга боғлиқ ўзгарадиган катталик бўлса ҳам занжир чи- зиқли бўлади. Унда (2.1) тенглама параметрик тенгла- мага айлангани учун занжир параметрик занжир де- йилади.
Бу мулоҳазалар шуни кўрсатадики, чизиқли занжир- ларнинг характерловчи катталиклари—параметрлари ўзгармас миқдорлар, яъни чизиқли элементлар бўлади. Чизиқли бўлмаган занжирларда эса, энг камида битта чизиқли бўлмаган элемент қатнашади. Чизиқли занжирларда ток кучининг ортиши унинг элементлари- даги потенциал тушувининг пропорционал равишда ортишига олиб келади. Масалан, индуктивлик ғалтагидан ўтувчи ток кучи I=I_m·Sinωt n марта ортса, ундаги кучланиш U_L =nωL·I_mCoωst бўлиб, n марта кў- пайган бўлади. Бу чизиқли элементларнинг вольт- ампер характеристикалари чизиқли боғланишда бўлишини кўр- сатади (частотавий боғланишлар ҳисобга олинмайди). 2,4- расмда R актив қаршилик, L индуктивлик ва С сиғимнинг вольт-ампер характерис- тикалари кўрсатилган.