Радиоэлектроника асослари муҳаррир — Қ. Азимов

3.16-расм. Транзисторнинг УЭ схема учун кирши характеристикаси: а—U_K = const ҳолда, б— I_K = const ҳолда.


Коллектор токи ўзгармас бўлган ҳолда олинган ха- рактеристикалар (3.16 б-расм) U_к=const ҳолдаги ха- рактеристикалардан фарқ қилмайди. Коллектор токи ор­тиши билан улар кичик база токлари соҳасига (ўнгга) сурилади, чунки бунда коллектор кучланиши ортиши керак. Уларнинг бошланиш нуқтаси I_э1= I_к1+ I_б1 шарт бажариладиган нуқтага мос келади.
Транзисторнинг УЭ схема учун чиқиш характерис­тикаси деганда база кучланиши ёки токи ўзгармас бўл- гандаги коллектор токининг коллектор кучланишига боғлиқлиги тушунилади:
I_к= I₄(U_к)/_{Uб, Iб = const} (3.19)
Амалий жиҳатдан I_б=const бўлган ҳолда аниқланган характеристикалар системаси катта аҳамиятга эга. Улар 3.17-расмда кўрсатилган.

3.17- расм. Транзисторнинг УЭ схема учун I_б= const булгандаги чикиш ха­рактеристикалари системаси.


Ундан шу нарса кўринадики, коллектор кучланишининг бошланғич кичик қийматларида коллектор токи кескин ўсишга эга, унинг катта қийматларида эса, бу ўсиш жуда сусайиб қолади (Тўг- ри чизиқли қисм) . Бу қуйидагича тушунтирилади: U_к=0 қийматларда бўлганда эмиттерда тўғри уланиш кучланиши бўлгани учун коллектор ўтишининг қаршилиги жуда кичик бўлади. Шунинг учун бу соҳада казакларнинг коннентрацияси жуда катта бўлиб, уларнинг рекомбннацияланиши етарлича катта миқдорли токни ҳоснл қилади (штрихланган соҳа). Манфий коллектор кучланиши ортиши билан коллектор ўтиши кенгаяди ва база қатлами тораяди. Натижада база токи камайиши керак. Лекин унинг қиймати эмиттер кучланиши ёрдамида ўзгармас қилиб олингани учун эмиттер ва коллектор токлари ортади. Бунда коллектор токининг ўсиши жуда суст бўлади, аммо у УБ схемадагидан тезроқ ўсади.
База токи нолга тенг бўлганда коллектордан ўтади- ган ток I_кт сокинлик токидан етарлича катта бўлади. Коллектор кучланиши ортиши билан эмиттер ўтиши- нинг потенциал тўсиги қисман кичрайгани учун бу ток ҳам ортиб борадн. База токи ортиши билан коллектор токи ҳам ўса бошлайди ва характеристика катта кол­лектор токи соҳасига сурилади ҳамда унинг оғмалиги ортади. Бу база токи ёрдамида коллектор токини бош- қариш мумкинлигини кўрсатади.
Транзистор ишлатилганда характеристиканинг бирор қисми ишчи соҳа қилиб олинади. Шу мақсадда харак­теристика турли соҳаларга ажратилади. Масалан. чиқиш характеристнкасининг бошланғич қисми (3.15 ва 3.17-расмлар) тўйиниш соҳаси деб аталади УБ схема- да у коллектор кучланишининг кичик мускат қиймат- ларига, УЭ схемада эса, коллектор кучланишининг бошлаиғич манфий қийматларига тўғри келади. (Бу кучланнш германнйли транзисторларда 0,2 вольтгача, кремнийли транзисторларда—1 вольтгача боради.) Бу соҳашшг асосин хусусияти шундаки, унда эмиттер ва коллектор ўтишининг кучланишлари тўғри уланиш хо- лида бўлади ҳамда колектор ўтишининг ўзгармас ва ўзгарувчан токка бўлган қаршилнги жуда кичик (бир неча 10 Омгача) бўлади.
Транзисторлар характеристиканииг тўйиниш соҳасида электрон калит сифатида ишлатилади ва калитнинг уланган ҳолига тўғри келади.
Характернетикаиинг коллектор кучланиши ўқига деярли параллель бўлгаи тўғри чизиқли қисми актив соҳа деб аталадп. Бу еоҳада эмиттер ўтиши кучланиши тўғри уланишда бўлса, коллектор ўтишидаги кучланиш тескари уланншда бўлади. Шунинг учун коллектор ўтишннинг дифференциал қаршилиги етарлича катта (бир неча ўн кило Омдап бир неча мега Омгача) бўлади. Актив соҳа транзисторнинг кучайтириш соҳаси ҳисобла- нади.
Характернетикаиинг I_э=0 (3.15-расм) ва I_б=0 (3.17-расм) қийматлардан қуйи соҳаси кесиш соҳаси деб аталади.
Коллектор кучланишининг етарлича катта қийматларига тўғри келган соҳа бузилиш соҳаси бўлади. Бу соҳада (актив соҳадан кейин) харктеристика яна тез ўса бошлайди. Транзистор УЭ схема бўйича уланганда кол­лектор кучланиши ўзининг бузилиш ҳосил қиладиган қнйматига етмасдан коллектор токи тез ортиб кетиши мумкин. Бунда характеристнкада манфий қаршиликли соҳа вужудга келади. Характеристиканинг бу соҳаси кўчки соҳа деб аталади. Транзисторнинг бу соҳага тўғри келувчи иш режими кўчки режими дейилади. Ана шу соҳаси асосий қилиб олинган махсус транзисторлар кучки соҳали ёки кучки транзисторлар деб аталади.
Транзисторларнинг характеристикалари температу- рага жуда боғлиқ бўлади. Температура ортиши билан характеристикалар кучли деформацияланади, яъни чапга сурилиш билан бирга токнинг катта қийматлари томон кўтарилпб боради.