Радиоэлектроника асослари муҳаррир — Қ. Азимов

3.2. моддаларнинг миқдорини бир хил деб ҳисоблаймиз. Унда турли ишорали ток ташувчилар- нинг миқдори ҳам тенг бўлади (3.4-а расм).

3.4-расм, р — п ўтишнинг ҳосил бўлиши: а — турли ўтка- зувчанликли ярим ўтказгичлар контакта; б—ток ташувчилар тақсимоти (N_р, N_e — асосий ва п_р п_е—асосий эмас); в — контакт потенциаллар фарқи; г — электр майдон кучланганлигининг тақсимоти.


Контактга келтиришнинг бошланғич вақтида р — соҳадаги каваклар миқдори п— соҳадагидан, п — соҳа- даги электронлар миқдори р — соҳадагидан катта бўлади (3.4-б расм). Шунинг учун контакт соҳасида ток ташувчилар диффузияси вужудга келади. Бунда п — соҳадаги электронлар р — соҳа томон, р — соҳадаги каваклар эса п—соҳа томон кўчадики, унга бир хил ишорали зарядларнинг ўзаро итарилиши ёки турли ишорали зарядларнинг ўзаро тортишиши сабаб бўл- майди. Диффузия ҳосил бўлишининг асосий сабаби контакт соҳасидаги ток ташувчилар концентрацияси- нинг турлича бўлишидир.
п — соҳадан р — соҳага электронларнинг силжиши натижасида контакт чегарасида мусбат зарядли атом- лар — ионлар қолади. Улар мусбат қўзғолмас заряд­ларнинг концентрацияси ортиқча бўлишига олиб кела­ди. Натижада бу соҳа электронларга камбағал бўлиб қолади. Худди шундай жараён натижасида р — соҳада манфий зарядлар концентрацияси ортиб, соҳа кавакларга камбағал бўлади. Контакт соҳасида бундай камбағаллашган соҳанинг вужудга келиши конден- сатор қопламаларига ўхшаш турлича зарядга эга бўлган икки қатламни ҳосил қилади. Натижада потенциаллар айирмаси φ_к ва майдон кучланганлиги Ек бўлган электр майдонинн ҳосил қилади (3.4в, г-расм). Унинг йўналиши шундайки, асосий ток ташувчиларнинг диффузиясига тўсқинлик қилиб, асосий бўлмаган ток ташувчилар­нинг кўчишига имкон беради. Зарядларнинг кўчиши электр майдон куч чизиқлари бўйича бўлгани учун уни дрейф токи дейилади.
Диффузия токи билан дрейф токи тенглашганда му- возанат ҳосил бўлади. У динамик мувозанат дейилади. Унда вақт бирлиги ичида қарама-қарши йўналишда ўтувчи ток ташувчиларнинг сопи ўзаро тенг бўлади.
Контакт соҳасидаги зарядларга камбағал бўлган со- ҳа ярим ўтказгичнинг кавак ва электрон ўтказувчан- ликка эга қатламларини бир-биридан ажратиб туради. Бу қатлам тўсиқ қатлам деб, ҳосил бўлган потенциал­лар айирмаси эса, потенциал тўсиқ деб аталади. Кўриб ўтилган жараён р — п ўтиш ҳодисаси ёки р — п ўтиш деб аталади. р — п ўтиш ҳодисасини бундай тушунти- риш жуда юзаки бўлиб, контакт соҳасида юз берадиган жараёнларнинг физик моҳиятини тўлиқ ифодалай ол- майди. Уни зоналар назарияси асосида аниқ бажариш мумкин.