Radioaktivlik

---

Radioaktivlik

Radioaktivlik (radio... va activus —

taʼsirchan) — kimyoviy element beqaror

izotopining elementar zarralar yoki

yadrolar chiqarib oʻz-oʻzidan boshqa

element izotopiga aylanish krbiliyati.

Tabiiy sharoitlardagi izotoplarda

boʻladigan R. tabiiy R., yadro reaksiyalari

vositasida olinadigan izotoplarning R.i

sunʼiy R. deyiladi. Sunʼiy va tabiiy R.

orasida hech qanday farq yoʻq. Ikkala

holda yuz beradigan radioaktiv yemirilish

jarayoni bir xil qonunlarga boʻysunadi.

---

R. hodisasini birinchi marta 1896 y.da A.

A. Bekkerel kashf qilgan. U uran

tuzlaridan nomaʼlum nurlar chiqishini, bu

nurlar xuddi rentgen nurlari kabi har xil

moddalardan oʻtishini, fotografiya

plstinkasini qoraytirishini birinchi boʻlib

aniqladi va ularni radioaktiv nurlar deb

atadi. Tez orada toriyning R.gi aniqlandi.

1898 y.da esa M. Sklodovskaya Kyuri va

P. Kyurilyar ikkita yangi radioaktiv element

(poloniy va radiy) ni kashf etdilar. E.

Rezerford va yuqorida nomlari zikr etilgan

olimlarning kuzatishlari natijasida

radioaktiv moddalar oʻzidan uch xil

koʻrinishdagi (a, r va u)nurlarni chiqarishi

aniqlandi va bu nurlarning tabiati

oʻrganildi: anurlar ikkita musbat zaryadga

---

ega boʻlgan geliy atomining yadrosidan

iborat; rnurlar manfiy zaryadga ega

boʻlgan elektronlardan iborat; unurlar

rentgen nurlariga oʻxshaydigan

elektromagnit nurlanishdir.

R.ning maʼlum boʻlgan asosiy turlari

quyidagilardan iborat: 1) sxemirilish; 2)

remirilish (shu jumladan, Ktutish); 3)

protonli R.; 4) ogʻir yadrolarning spontan

ravishda boʻlinishi. Radioaktiv yemirilish

natijasida hosil boʻlgan yadrolar

radioaktiv boʻlishi va ularning

yemirilishidan hosil boʻlgan yangi yadrolar

ham yana radioaktiv boʻlishi mumkin va

h.k. Tabiatda uchta radioaktiv kator

mavjud ekanligi aniqlangan boʻlib, ular

---

uran, toriy va aktinouran elementlaridan

boshlanadi. Uchchala holda ham oxirgi

mahsulot qoʻrgʻoshin izotoplari, yaʼni

birinchi katorda oxirgi mahsulot 206Rv,

ikkinchisida 2O8Rv va uchinchisida 207Rv

boʻladi. Radioaktiv yemirilish nazariyasi

koʻrsatadiki, dt vaqt ichida yemiriladigan

yadrolarning soni dN radioaktiv

yadrolarning umumiy soni TV ga

proporsional boʻlib, radioaktiv yemirilish

eksponensial qonun boʻyicha kechadi:

N=Noe~x"; bunda N —t paytdagi

yemirilmagan yadrolar soni, No —

boshlangʻich paytdagi yemirilmagan

yadrolar soni va ^.yemirilish doimiysi;

yadroning ichki tuzilishiga bogʻliq boʻlgan

oʻzgarmas miqdor. Radioaktiv

---

yemirilishning eksponensial qonuni

statistik qonun boʻlib, faqat juda katta

sondagi atomlar uchun oʻrinlidir.

Boshlangʻich paytdagi yadrolar miqdori

yarmisining yemirilishiga ketadigan vaqt

moddaning yarim yemirilish davri T

deyiladi. U yemirilish doimiysi X bilan

quyidagicha bogʻlangan: T=0,603 X.

Radioaktiv qatorlarni boshlab beruvchi

uran nU, torii ^Th va aktinouran 92i

elementlarining yarim yemirilish davrlari,

mos ravishda 4,51109 yil, 1,391010 yil va

7,13YU8 yilga teng .

R., asosan, kyuri yoki uning ulushlari

orkali ifodalanadi. Aktivlik 1 kyuri sifatida

radioaktiv moddaning bir sekundda