Radioaktiv nurlanish


RADIOAKTIV NURLANISHNING KIMYOVIY TA’SIRI



Download 57,86 Kb.
bet2/4
Sana28.05.2023
Hajmi57,86 Kb.
#945592
1   2   3   4
Bog'liq
Radioaktiv nurlanish

RADIOAKTIV NURLANISHNING KIMYOVIY TA’SIRI.


Yadroviy nurlanish moddadan o'tayotganida unda turli kimyoviy o'zgarishlarni yuzaga keltiradi. Nurlanish molekula yoki atomlarni ionlashi, uyg'otishi, dissotsiatsiyalashi mumkin. Bunda birlamchi nurlanish zarralari qanday turda (rentgen va γ-nuriar, elektronlar, α-zarralar, protonlar, tez neytronlar) bo'lganda ham, molekulalarning kimyoviy o'zgarishiga ularning ikkilamchi (nurlanish ta'sirida yuzaga kelgan) elektronlar, bo'linish parchalari, tepki yadrolar, γ-kvantlar kabilar bilan o'zaro ta'sirlashishi sabab bo'ladi. Bunday o'zaro ta’sirning mahsulotlari: ionlar, erkin radikallar, uyg'ongan zarralar, odatda, boshqa molekulalar bilan kimyoviy reaksiyalarga kirishadi. Natijada moddaning kimyoviy tarkibi, fizik va kimyoviy xossalari o'zgarishi mumkin. Masalan, nurlanish ta'sirida polimerlar xossalari ularda ro'y beradigan radiatsion-kimyoviy reaksiyalar tufayli o'zgaradi. Yadroviy nurlanish polimer molekulalarining tuzilishini o'zgartiruvchi bir qator kimyoviy reaksiyalarni, xususan, molekulalar orasida kimyoviy bog'lanishlar (birikish) (2.1- a, b, rasm), molekulalarning uzilishi (destruksiya) (9.1- d, rasm) (rasmda molekulaning boshlang'ich va oxirgi holatlari tasvirlangan), har qanday qo'sh bog'lanishlarning hosil bo'lishi va yo'qolishi, gazsimon mahsulotlar (vodorod va boshqalar)ning ajralishi va shu kabilarni yuzaga keltiradiki, bu, o'z navbatida, polimerlarning fizik xossalarining o'zgarishiga olib keladi. Masalan, polietilen, tabiiy kauchuk, neylon kabi bir guruh polimerlar γ-nurlar bilan nurlantirilganda ularning uzilishga mustahkamligi va temperaturaga chidamliligi, materialning qattiqligi ortadi, eruvchanligi o'zgaradi. Boshqa bir guruh polimerlar, masalan, teflon, sellyuloza, butil-kauchuk kabilar borki, nurlantirish oqibatida ularning xossalari yomonlashadi: tolalarning uzilish uzunligi hamda o'rtacha uzunligi qisqaradi, yopishqoqligi kamayadi va hokazo.

Yadroviy nurlanish ta'sirida moddada ro'y beradigan radiatsion-kimyoviy o'zgarishlarni o'rganish ikki jihatdan ahamiyatga ega: 1. Radiatsion kimyoviy o'zgarishlar atom texnikasida yoki tabiatda bo'ladigan nurlanishlar maydonlarida ro'y beradi. Bunda eng asosiy maqsad — materiallar (atom reaktorlaridagi issiqlik uzatkichlar, nurlanish maydonlarida ishlatiladigan polimerlar va moylovchi materiallar hamda shu kabilar)ni imkoni boricha buzilish va yemirilishdan saqlash. 2. Muhim qimmatli yangi xossalarga ega materiallarni olish va yuqori samarali kimyoviy texnologik jarayonlarni yaratish.









RADIOAKTIV NURLANISHNING BIOLOGIK TA'SIRI.


Ionlovchi nurlanishning turli hossalari uning biologik ta’sirini belgilaydi. Ionlovchi nurlanish turli to’qima, hujayra va subhujayra strukturalariga kirib boradi. Ionlovchi nurlanishning asosiy harakteristikalaridan biri uning biologik material ichiga juda chuqur kirib borishidir. Ushbu jarayon nurlanish tabiatiga zarrachalar zaryadi va energiyasi, nurlantirilayotgan modda tarkibi va zichligiga bog’liq.
Ionlovchi nurlanishlarning muhim harakteristikasi ularning dozasidir. Nurlanish dozasi yordamida nurlanish davrida ob’ektga tushayotgan energiya miqdori (ekspozitsion doza), obektga uzatiladigan nurlanish energiyasining miqdori (yutilish dozasi va nurlanish dozasi) aniqlanadi.
Radiatsion nurlanishning biologik ta’siri quyidagilarga bog’liq: singish qobilyatiga, yutilgan energiya miqdoriga, uning bioto’qimalardagi hajmiy tarqalishi – ionizatsiya zichligiga, vaqtiga.
Ionlovchi nurlanishning biologik ob’ektga ko’rsatadigan ta’siri quyidagi bosqichlarda kechadi: fizikaviy, fizik kimyoviy, kimyoviy, biologik.
Fizikaviy bosqichda energiya muhit tomonidan qabul qilinadi va uning malekulalarini qo’zg’atib ionizatsiyalaydi. Ionizatsiya davrining davomiyligi 10-16 sek.
Fizik-kimyoviy bosqichda yutilgan energiya qo’zg’atilgan va ionizatsiyalangan molekulalar orasida taqsimlanib, kimyoviy bog’lar uziladi. Ularning atrofida esa yangi ionlar va erkin radikallar paydo bo’ladi. Radioliz jarayonlariga yutilgan energiyaning 30% i sarf bo’ladi. Suvdan tashqari radiolizga hujayraning bioorganik molekulalari – fosfolipidlar, DNK, oqsillar duchor bo’ladilar. Ushbu jarayon juftlari bo’lmagan elektronlari mavjud bo’lgan organik radikallarning yuzaga kelishiga sababchi bo’ladi. Bunday radikallar reaksiyaga juda ham tez kirishadi.
Kimyoviy bosqichda erkin radikallar o’zaro yoki boshqa molekulalar bilan kimyoviy reaksiyaga kirishadi. Bunga superoksid anion, gidroperoksid, vodorod peroksidi, atomar va singlet kislorod hosil bo’lib, ular organik moddalarning kuchli oksidlanishiga sababchi bo’ladilar.
Suv radiolizi mahsulotlarning aminokislotalar, oqsillar, uglevodlar, nukleosidlar, fosfolipidlar, DNKga ta’siri natijasida erkin organik radikallar vujudga keladi. Biologik bosqichda hujayra, to’qima, organlar darajasida qaytmas ozgarishlar yuzaga keladi. Bu bosqich bir necha soat, hafta, yil, yuz yillab davom etishi mumkin. Radioaktiv nurlanishga bo’lgan sezgirlik darajasi quyidagilarga bo’linadi:

  1. Limfoid

  2. Miyeloid

  3. Epiteliy

  4. Muskul

  5. Nerv

  6. Tog’ay

  7. Suyak

Organning radioaktivlikka bo’gan sezgirligi uning funksional holatiga bog’liq. Embrional holatda organism to’qimalari juda yuqori sezgirlikka ega. Radioaktiv nurlanish natijasida rivojlanish nuqsonlari – jismoniy va aqliy nuqsonlar, organizm adaptiv hossalarini kamayishi kuzatiladi.



Download 57,86 Kb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   2   3   4




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©hozir.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish