R. X. Maksudov

5.3-§.  Rolikli  (vtulka-rolikli)  zanjirli  uzatm alarning  hisobi
Standart  asosida  tayyorlangan  zanjir  elementlarining  ham m asini 
ishlash  muddati  bir  xil  boMishi  kerak.  A m alda  esa  zanjirlam ing  ishlash 
muddati  zanjir  sharnirlarining  ishlash  muddati  bilan  chegaralanadi. 
Shuning 
uchun 
zanjir 
sharnirlarining 
yyeyilishga 
chidamliligini 
aniqlash,  zanjirli  uzatm alar uchun  hisolash  asosiy  hisoblanadi.
Z anjir  sham irining  yeyilishiga  asosiy 
sabab, 
bu 
sharnirlar 
yulduzcha  bilan  ilashib  birga ay langanda o 4z o ‘qi  atrofida;


 = 
I n !  z
burchakka  burilishdir.  Shu  bura- 
lish  zanjir  uzatm ani  bir  marta 
aylan g an d a  toMt  marta  takror- 
lanishidir, 
y a ’ni 
ikki 
marta 
yetaklovchi  yulduzcha,  ikki  marta 
yetaklanuvchi 
yulduzchada.
N atijada 
vtulka 
bilan 
valik 
yeyiladi,  ularning  markazi  esa  Aga 
o ‘zgaradi 
{5.5-rasm).
Sharnirning  ishlash  muddati  uzatm aning  o ‘qlararo  m asofaci  aga, 
yetaklovchi  yulduzcha  tishlar  soni  z,,  sharnirlarning  bosimi,  sharnir 
materiallarining yeilishga chidam liligiga bogMiq.
114
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

0 ‘qlararo  masofaga  qiymati  oshishi  bilan  zanjirlarni  ishlash 
muddati  oshadi,  chunki  sharnirlarni  o 'z   o ‘qi  atrofida  buralishi  kamayadi. 
Shuningdek,  yetaklovchi  yulduzcha  tishlar  soni  z,qiymati  oshishi  bilan 
sharnirlar kam  yeyiladi.
Zanjir  sharnirlari  yeyilishini  ortishi  bilan,  zanjirlarni  yulduzcha 
tishlari  bilan  ilashishdan  chiqib  ketish  xavfi  tu g ‘iladi.
Yulduzcha  tishlar  soni  qanchalik  k o ‘p  b o ‘lsa,  zanjir  sharnirlari 
shunchalik  sekin  yeyiladi,  lekin  ishlash  ja rayonida  o 'zaro  ilashishdan 
chiqib  ketish  xavfi  tu g ‘iladi.  Kam   tishli  yulduzchalarda  zanjir sharnirlari 
nisbatan  tez yeyiladi,  ilashishdan  chiqib  ketish  xavfi  tug'ilm aydi.
Zanjir  sharnirlari  uzoq  muddat  ilashishni  ta'm inlash  uchun 
yetaklovchi  yulduzcha  tishlar  sonini,  uzatm aning uzatish  soniga  nisbatan 
quyidagicha tanlash  tavsiya etiladi:
u
1-2
3 -4
4 -5
5 -6  
i 
>6 
|
z ,
30-2 7
27-2 5
25-23
23-21
2 1 -1 7   j  17-15  |
Sharnirlarning  у evil ishga  asosiy  sabab,  bu  valik  va  vtulka  o'rta- 
sidagi  bosim.  Bosim  qiymatini  rolikii  zanjirlar  uchun,  zanjirning  qadami 
hamda  yetaklovchi  yulduzchani  aylanish  soniga  nisbatan  jadvaldan 
tanlash  mumkin.
Yetaklovchi  yulduzchani  aylanish  soni  n7 min"1 
t-Zanjir 
I  bo'lganda,  vtulka-rolik!i(rolikii)  zanjir shamirlaridagi 
qadami 
j 
bosim,  q,  n/  m n r  
_  
_ 
____
50
200
400
600  i 800
1000  ! 1200  !  1600
12.7-15.875
:0
31.5
28.5
20 
! 24
22.5  i
21 
!  18.5
! 9.05-25,4
35
30
26
23,5  j
21
IQ
17,5  ! 
15
31,75-38.1
35
2'-)
24
21 
| 18.5
_16.5_j
15 
|
44,45-50.8
35
26
21
17,5  |
15
- 
! 
-
Bu  qiymatiar  maxsus  izlanishlar  natijasidir.  Bunda  zanjirli  uzat­
mani  ishlash  sharoitlari  ta ’minlangan  bo'Isa,  bu  zanjirlarni  ishlash 
muddati  30 0 0 -5 0 0 0 s  gacha  bo'lishi  mumkin.
Ishlash  jarayonida  har  xil  sharoitlarni  hisobga  olgan  holda,  bu 
bosimning  hisobiy  qiymati  quyidagicha  aniqlanadi.