R. X. Maksudov

Z a n j i r l a r .  
Uzatmalarda  asosan  rolikli  va  tishli  zanjirlar  ishlatiladi. 
Rolikli  zanjirlar  vtulka-rolikli  va  vtulkali  turlariga  b o ‘linadi.  Zanjir 
quyidagi  elementlardan  tashkil  topgan,  bu  tashqi  va  ichki  plastinalar (
1
,
2
), 
tashqi  plastina  valik  3ga,  ichki  plastina  valikda  aylanayotgan  vtulka  4ga 
presslab  o ‘matilgan.  Valik  bilan  vtulka  shamir hosil  qiladi.  Vtulkaga  uning 
atrofida bemalol  aylanadigan  qilib  rolik  5ga o ‘rnatilgan, 
5.2-msm.
Vtulkali  zanjirning  vtulka-rolikli  zanjirdan  farqi  shuki,  unda  vtulka 
ustiga  kiydirilgan  rolik  5  bo'ltiiaydi.  Bulling  natijasida  zanjirning 
o g ‘irligi  va  tannarxi  kamayadi.  Biroq  vtulkali  zanjirning  ham da  u  bilan 
ishlashishda  bo'lgan  yulduzchalarning  tislilari  nisbatan  tez  yoyiladi. 
Shuning  uchun  ulardan  kam  yuklanishli  va  harakat  tezligi  nisbatan 
kichik  uzatm alarda  fovdalanish  tavsiya  etiladi.
Zanjirni 
a so s iy  
geometrik  o 'lcham i  bu  rolik  o'qiarini  o'rtasidagi 
masofa,  rolik qadami  t.  5.2-rasm.
Zanjirni  o'leham lari  va  tortish  darajasi  uning  qadam iga  bogMiq 
b o i i b ,   u  qivmat  qanclia  katta  bo'Isa,  tortish  darajasi  shuncha  kamayadi 
hamda  zanjirlarni 
yulduzchalardan  chiqib  ketish  xavfi 
tug'iladi. 
Nisbatan  sekin  harakatlanadigan  uzatmalarda  zanjir  qadami  f>25.4  mm, 
tez  harakatlanadigan  uzatmalarda  t<25.4  mm  olish  tavsiya etiladi.
Quyidagi  jadvalda  zanjir  qadami  yetaklovchi  yulduzga  aylanish 
sonini  chegaralash  k o ‘rsatilgan,  ya'ni  pi< p inmx•
Zanjir qadami  t  bilan  o'q lararo  masofa o'rtasidagi  nisbatni
0,02aRolikli  zanjirlar  zanjir  qadami  t  ni  rolik  diametri  d  ga  nisbati 
b o 'y ich a  yengil  (PRL),  normal  (PR),  hamda  uzun  zvenoli  (t/d>2,  asosan 
qishloq x o'jaligida  ishlatiladi)  guruhlarga  bo'linadi.
109
www.ziyouz.com kutubxonasi

---