R. X. Karlibayeva, A. A. Temirov korxonalarni

6.2. 
Pul oqimlarini boshqarish bosqichlari va korxonaning pul 
oqimlarini hisobotlarni shakllantirish
 
Operatsion faoliyat bo‗yicha pul oqimlari tovarlarni sotish va xizmat 
ko‗rsatishdan tushgan pul, royalti, badallar, vositachilik haqi va boshqa pul 
mablag‗lari tushumi, tovarlar va xizmatlar uchun ularni yetkazib beruvchilarga pul 
to‗lovlari, xodimlarga va xodimlar nomidan to‗lovlar, sug‗urta kompaniyasining 
sug‗urta polislari bo‗yicha mukofotlari, yillik va boshqa faoliyat bo‗yicha pul 
tushumlari va to‗lovlari, soliqlar bo‗yicha pul to‗lovlari yoki uning o‗rnini bosuvchi 
to‗lovlar, agar ular investitsiya va moliya faoliyatiga taalluqli bo‗lmasa, savdo yoki 
dilerlik maqsadlarida tuzilgan bitimlar bo‗yicha pul tushumlari va to‗lovlari hamda 
operatsion faoliyat bilan bog‗liq boshqa pul tushumlarini aks ettiradi. 

---

103 
Investitsion faoliyat bo‗yicha pul oqimlari korxonalarining ishlab chiqarishga 
sarflagan real investitsiyalari va ortiqcha asosiy vositalarni sotish, boshqa 
korxonalarning aksiyalarini sotib olish va sotish hamda boshqa investitsion 
xarakterdagi kirim va chiqimlarni o‗z ichiga oladi. 
Moliyaviy faoliyat bo‗yicha pul oqimlari tadbirkorlik subyekti qo‗shimcha 
sarmoya sifatida mablag‗ jalb qilish, uzoq va qisqa muddatli kreditlar va qarzlarni 
jalb qilish, pul ko‗rinishida dividend berish va korxona faoliyatini tashqi mablag‗lar 
bilan moliyalashtirishni o‗z ichiga oladi. 
Biroq maqsad loyiha bo‗yicha yakuniy qarorlarni qabul qilish to‗g‗risida 
borganda, investorni kapitalni ko‗paytiruvchi tushumning qanchaligi, pul mablag‗lari 
kirimi va chiqimigina kiziqtirmasdan, balki korxonaning budjet oldidagi 
majburiyatlardan holi bo‗lgandagi, ya‘ni soliqlarni to‗lagandan keyingi qoladigan 
natija (foyda) qiziqtiradi. 
Korxonalarining pul oqimlarini shakllanishida ichki va tashqi omillar o‗z 
ta‘sirini o‗tkazadi. Tashqi ta‘sirlarga tovarlar va fond bozorlaridagi vaziyat, xo‗jalik 
yurituvchi subyektlar orasidagi o‗zaro hisob-kitoblar tartibi, kreditlar bilan 
ta‘minlash, soliq va bojxona tizimlari kirsa, ichki omillarga ishlab chiqarish 
jarayonining davomiyligi va mavsumiylik xarakteri, tadbirkorlik subyektining 
amortizatsiya siyosati, ishlab chiqarish vositalaridan foydalanish darajasi, ishlab 
chiqarishni tashkil etish va boshqarish tizimi va boshqalar misol bo‗ladi.
Ma‘lumki, pul oqimlarini boshqarish butun korxona moliyaviy faoliyatini 
boshqarish tizimining muhim tarkibiy qismi hisoblanadi. U korxonaning moliyaviy 
boshqaruvida turli shakldagi vazifalarni echishda va uning korxona moliyaviy 
menejmentini bosh maqsadiga qaratilganligini talab etadi.
Pul tushumlari va chiqimlarini tahlil etish kichik korxona faoliyatiga 
kiritiladigan investitsiya loyihalarini baholashda juda muhim sanaladi. Ularning 
tarkibiy tuzilishi quyidagi rasmda aks ettirilgan.

---

104