R. X. Karlibayeva, A. A. Temirov korxonalarni

5.5. 
Investitsion loyihalarni moliyalashtirish manbalari 
Investitsiya loyihalarini moliyalashtirishni tashkil qilish bir tomondan, loyihani 
moliyaviy imkoniyatlarning cheklanganligi va uni amalga oshirish muddatiga 
muvofiq bajarishga imkon beruvchi investitsiyalar hajmi bilan ta‘minlashi, boshqa 
tomondan pul mablag‗lari, soliq imtiyozlari va boshqa omillardan foydalanishning 
mos keluvchi tuzilmasi hisobiga risk va xarajatlarni pasaytirishi lozim. U moddiy 
ishlab 
chiqarish 
va 
xizmat 
ko‗rsatish 
sohasida 
kapitalni 
yaratish 
va 
modernizatsiyalashga, investitsion biznes loyihalarning moliyaviy barqarorligini 
baholash asosida tanlab olingan ilmiy-tadqiqot ishlari dasturini bajarish hamda 
qatnashchilarning qarz mablag‗larini olish sxemasiga muvofiq ular o‗rtasida riskni 
taqsimlashga yo‗naltiriladi. 

---

94 
Loyihani moliyalashtirishni tashkil etishning o‗ziga xos jihati bu ko‗p 
tomonglama shartnoma munosabatlari bilan bog‗langan qatnashchilar keng doirasini 
jalb qilish imkoniyatidir. Asosiy qatnashchilar ta‘sischilar (tashabbuskorlar) va 
kreditorlar (investorlar), qolganlar esa - pudratchilar, loyihachilar, asbob-uskunalar 
ta‘minotchilari va maslahatchilar hisoblanadi. Potentsial qatnashchilar davlat, tijorat 
banklari sug‗urta kompaniyalari, agentliklar va boshqa tashkilotlar o‗lishi mumkin. 
Loyihalarni moliyalashtirishni tashkil qilish odatda ularning har biri talab 
qilinadigan mehnat, moddiy va moliyaviy resurslarning qat‘iy belgilangan 
asoslashiga ega bir nechta bosqichlarni qamrab oladi. Masalan, birinchi bosqichda – 
loyihani investorlarga taqdim etguncha – loyihaning yashovchanligi oldindan tahlil 
qilinadi, bu jarayonda uni amalga oshirish uchun sarflanuvchi vaqt va mablag‗larning 
maqsadga muvofiqligi, barcha xarajatlarni qoplash va foyda olish uchun moliyaviy 
resurslar tushumining yetarli ekanligi aniqlanadi. Ushbu bosqichda olingan loyiha 
bo‗yicha moliyaviy natijalar dastlabki xarakterga ega bo‗ladi. 
Loyihani amalga oshirish rejasi ishlab chiqiluvchi ikkinchi bosqich jarayonni 
uning maqsadga muvofiqligini olindan o‗rganishdan tortib to moliyalashtirishni 
tashkil qilishgacha qamrab oladi. Bu erda barcha ko‗rsatkichlar va risklar, 
mamlakatdagi iqtisodiy, ijtimoiy va siyosiy vaziyatning rivojlanishi mumkin bo‗lgan 
yo‗llari tahlili, loyihani amalga oshirishga kredit bo‗yicha foiz stavkalari, 
inflyatsiyaning o‗sishi, milliy valyuta kursi kabi omillar ta‘siri baholanadi. Shundan 
so‗ng loyihani moliyalashtirishni tashkil qilish bo‗yicha takliflar va investitsiya 
resurslarini sarflash rejasini amalga oshirish ustidan nazorat usullari ishlab chiqiladi. 
Investitsiya loyihalarini moliyalashtirishni tashkil qilishning boshlanishi ularni 
ishlab chiqish va amalga oshirish uchun kerakli mablag‗lar hajmini aniqlash 
hisoblanadi. Moliyaviy resurslarning doimiy taqchilligi ayrim takliflarni ko‗rib 
chiqishni cheklashi, masalan, loyiha quvvati va boshqa texnik-iqtisodiy 
ko‗rsatkichlarni eng kam, iqtisodiy jihatdan maqsadga muvofiq cheklashi mumkin. 
Shu bilan birga, resurs cheklovlari asosiy cheklovchi omilni ifodalaydigan holatlarni 
istisno 
qilgan 
holda, 
investitsiyalarga 
ehtiyojni 
faqat 
loyihaning 
hajm 
ko‗rsatkichlarini, uchastkani o‗zlashtirish, bino va inshootlar qurish, texnika va 

---

95 
texnologiyalar sotib olish xarajatlarini, aylanma kapitalga moliyaviy ehtiyojni 
(buning uchun sotuv hajmi, ishlab chiqarish xarajatlari va daromad hajmini bilish 
zarur) hisob-kitob qilib chiqqandan so‗nggina investitsiyalarga ehtiyojni to‗g‗ri 
aniqlash mumkin. Barcha holatlarda ham investitsiyalarni, marketing va ishlab 
chiqarish xarajatlarini noto‗g‗ri (past) baholash va aksincha sotuv va kutilayotgan 
daromad hajmini ortiqcha baholashga yo‗l qo‗yib bo‗lmaydi. 
Investitsiya loyihalarini moliyalashtirish umumiy summasi odatda