R. X. Karlibayeva, A. A. Temirov korxonalarni

6-rasm. Korxonalar rentabellik ko„rsatkichlari
18
 
Rentabellik ko‗rsatkichlaridan biri korxona aktivlari rentabelligidir. Korxona 
barcha aktivlarining rentabelligi sof foydani korxona aktivlarining yillik o‗rtacha 
qiymatiga bo‗lish orqali topiladi. Bu ko‗rsatkich korxona foydalanilgan aktivlarining 
har bir birlik qiymatiga qancha sof foyda to‗g‗ri kelishini ifodalab beradi hamda 
quyidagi formula orqali ifodalanadi: 
AR=
АК
СФ
 
(7) 
bu yerda: 
AR
– korxona aktivlarining rentabellik darajasi;
SF -
sof foyda; 
AQ
- mavjud aktivlarining o‗rtacha yillik qiymati.
Shuni alohida ta‘kidlash lozimki, hisoblab chiqilgan mazkur ko‗rsatkichlar har 
qanday korxonaning moliyaviy holatiga absolyut baho berish uchun mezon bo‗lib 
18
Muallif tomonidan ma‘lumotlar asosida ishlab chiqilgan 
Korxona faoliyati 
samaradorligini 
aniqlovchi 
ko‘rsatkichlar 
Aktivlar 
rentabelligi 
Sotish rentabelligi 
O
‗
z kapitali 
rentabelligi
Bitta aksiyaning 
foydaliligi

---

47 
hisoblana olmaydi. Ulardan me‘yoriy daraja bilan taqqoslash uchun foydalanish 
mumkin. 
Rentabellikning keyingi ko‗rsatkichi bo‗lib, mahsulot sotish rentabelligi 
hisoblanadi. Mazkur ko‗rsatkich sof foydani mahsulot sotishdan tushgan tushum 
hajmiga bo‗lish orqali hisoblanadi. Bunda mahsulot sotish rentabelligi har bir pul 
birligiga sotilgan mahsulot qancha sof foyda keltirganligini ifodalaydi: 
SR=
СТ
СФ
(8) 
bu yerda: 
SR
– mahsulot sotish rentabelliligi; 
SF
- sof foyda;
ST
- mahsulot 
sotishdan tushgan tushum. 
Rentabellikning keyingi ko‗rsatkichi sifatida o‗z kapitali rentabelligi 
hisoblanadi. Bu ko‗rsatkich korxona kapitalidan foydalanish samaradorligini 
belgilash imkonini beradi. Boshqacha qilib aytganda, bu ko‗rsatkich korxona 
investorlari sarflagan har bir birlik pulning qanchadan sof foyda keltirayotganligini 
ifodalaydi va quyidagi formula bilan aniqlanadi: 
UKR=
УКС
СФ

(9) 
bu erda: 
O‗KR
- o‗z kapitali rentabelliligi; 
SF
- sof foyda; 
O‗KS
- o‗z 
kapitalining o‗rtacha yillik summasi. 
Korxona moliyaviy tahlilini amalga oshirishning keyingi ko‗rsatkichi
sifatida ish faolligi (yoki aylanish) ko‗rsatkichlari hisoblanadi. Bu ko‗rsatkichlar 
korxona aktivlardan foydalanishdagi samaradorlikni ifodalab beradi.
Shu bilan birga ular korxonaning moliyaviy holatini baholashda korxona 
mablag‗lari va ular alohida elementlarining ma‘lum davrlardagi aylanish tezligi 
to‗lov qobiliyatiga bevosita ta‘siri muhim omildir.
Korxona ish faolligi ko‗rsatkichlarini quyidagi rasm orqali ifodalash mumkin.