R. X. Alimov, O’. T. Xayitmatov, A. F. Xakimov, G. T. Yulchieva, O. X. Azamatov, U. A. Otajanov

14 – bob  Iqtisodiy  sohalarda zamonaviy axborot texnologiyalari 
va tizimlaridan foydalanish 
14.1. Statistika sohasida avtomatlashtirilgan axborot tizimlari  va 
texnologiyalari 
Davlat statistikasi – mamlakat iqtisodiyotini boshqarish tizimidagi eng muhim 
bug’inlardan  biri.  U  jamiyat  hayotidagi  ommaviy  xodisalarni  o’rganish,  ularning 
murakkab  o’zaro  aloqalari  va  hamkorliklarini  aniqlash,  hamda  iqtisodiyotni  faoliyat 
yuritish va rivojlanishga ilmiy asoslangan holda baho berishga qaratilgan. 
Davlat statistikasining asosiy vazifalari quyidagilardan iborat:  
  iqtisodiyotning  barcha  sohalari  va  ularga  tegishli  korxonalarning  faoliyati 
haqidagi  statistik  axborotlarni  yig’ish,  ishlab  chiqish  va  turli  foydalanuvchilarga 
taqdim etish; 
  hozirgi  zamonaviy  bosqichda  jamiyat  extiyojlari  hamda  xalqaro  andozalarga 
mos keluvchi ilmiy asoslangan statistik uslubiyatini ishlab chiqish; 
  barcha  rasmiy  statistik  axborotlar  to’liqligi  va  ilmiy  asoslanganligini 
kafolatlash; 
  iqtisodiyotni  boshqarish  idoralarining  statistik  faoliyatini  muvofiqlashtirish  va 
ular tomonidan sohaviy statistik kuzatishlarini o’tkazishni ta’minlash; 
  barcha 
foydalanuvchilarga 
mamlakatning 
ijtimoiy-iqtisodiy 
holati, 
iqtisodiyotning  sohalari  va  sektorlari  haqidagi  rasmiy  ma’ruzalarni  tarqatish  yo’li 
bilan ochiq statistik axborotlarga teng kirishni taqdim etish va boshqalar[18,34]. 
Davlat  statistikasi  mamlakatda  statistik  axborot  tizimini  yaratish  uchun  baza 
bo’lib xizmat qiladi. Davlat statistika idoralari o’z faoliyatini O’zbekistonda hisob va 
statistika  tizimida  iqtisodiyotni  rivojlantirishning  davlat  tomonidan  boshqarishning 
muhim tayanchi ekanligiga rioya qilgan holda amalga oshiradi. Boshqaruv ob’ektlari 
deganda  tizimning  me’yoriy  faoliyat  yuritishi  uchun  muntazam  nazorat  qilish  va 
tartibga  solishni  talab  qiladigan  element  tushuniladi.  Iqtisodiyotning  sohalari, 
ularning korxonalari va tashkilotlari boshqaruv ob’ektlari bo’ladi (14.1-rasm). 
Davlat  statistika  idoralari,  davlat  boshqaruvi  idoralari  iqtisodiyot  sohalarining 
faoliyati  haqida  xabardor  qilib,  vazifalar  ko’rinishidagi  boshqaruvchi  axborot  qabul 
qilingani  va  boshqaruv  ob’ektlarining  haqiqiy  holatidan  kelib  chiqqan  holda  qayd 
etilgan, muljallangan xarakatlarida aks ettiriluvchi muhim signal vazifalarini bajaradi. 
Statistik  axborot  tizimi  murakkab  tizimlarning  oldiga  qo’yilgan  quyidagi 
barcha talablariga javob beradi: 
-  umumiy  maqsadga  erishish  uchun  tizim  elementlarining  muvofiq  o’zaro 
hamkorligi nuqtai nazaridan birligi; 
- katta o’lchamlilik; 
- holatning murakkabligi va boshqalar. 
O’zbekiston Respublikasi statistika qo’mitasi qoshidagi davlat statistika idoralari 
o’z  ishini  umumiy  tamoyillar,  davlat  statistikasining  yagona  uslubiyati  va  ularni 
tashkil  qilinishi  asosida  bajariladi.  Ularning  asosiy  vazifasi  –  mamlakatda  hisob  va 
statistika  ishiga  markazlashtirilgan  holda  rahbarlik  qilishdir.  Vazirlik  tizimi  butun 
respublikani  qamrab  olgan,  davlat  statistika  idoralari  mamlakatning  barcha 

---

 
176 
ma’muriy-xududiy  tuzilmalarida  mavjud.  Statistik  axborotlar  turli-tumanligi, 
ommaviyligi va kelib tushishining davriyligi bilan farqlanadi. 
O’zbekiston  Respublikasi  statistika  qo’mitasi  tomonidan  davlat  statistika 
idoralariga  respublika  darajasidagi  markazlashtirilgan  rahbarlik  amalga  oshiriladi.  U 
asosiy  hisob  –  statistika  markazi  sifatida  va  O’zbekiston  Respublikasi  xukumati, 
respublika  vazirlik  va  qo’mitalari,  boshqa  tashkilotlarni  statistik  axborotlar  bilan 
ta’minlaydi. 
 
 
 
 
 
   
 
 
 
 
   
      
 
to’g’ri  aloqa  
 
   
 
 
 (masalalar) 
 
 
 
 
 
            
 
  
teskari  aloqa (hisobot
) 
 
14.1.-rasm. Iqtisodiyotni boshqarishda davlat statistikasi 
idoralarining vazifalari 
 
Qo’mitaga  statistik  axborotlarni  o’z  vaqtida  ob’ektiv  (to’g’ri)  va  ishonchli 
ishlab  chiqish,  ularni  ko’rsatilgan  idoralar  va  keng  jamoatchilikka  yagona  ilmiy 
uslubiyat  asosida  etkazib  berish  vazifasi  yuklangan.  Statistikaning  viloyat  idoralari, 
korxonalar va tashkilotlar bilan bevosita va doimiy axborotli muloqatda bo’lib, ularga 
hisob  va  hisobotni  tashkil  qilishni  amaliy  yordam  ko’rsatadi  va  o’z  mintaqasida 
asosiy axborot manbai bo’ladi. 
Davlat statistika idoralari statistik ishlarning yagona uslubiyati va yagonarejasi 
bo’yicha  ishlaydilar,  ular  tegishli  yuqori  idoralar  tomonidan  tasdiqlanadi.  Bu  rejaga 
kiritilgan  vazifalar  iqtisodiyot  sohalariga  mos  keluvchi  statistika  sohalari  bo’yicha 
taqsimlangan. 
Turli  sohalarda  xal  etiladigan  statistik  vazifalar  nuqtai  nazaridan  tartibga 
soluvchi  va  so’rov  vazifalariga  bo’linadi.  Tartibga  soluvchi  vazifalar  deganda 
statistik hisobot ma’lumotlarini vazirlikning tegishli darajasida ishlab chiqish vazifasi 
tushuniladi. Har bir tartibga soluvchi vazifa, qoidaga ko’ra, statistik hisobotning ba’zi 
bir aniq shakli yoki bir necha shaklining shakllanishi bilan bog’lik. 
Bunday  vazifalarni  echish  uchun  yaqin  vaqtlarga  qadar  axborotlarni  elektron