R. X. Alimov, O’. T. Xayitmatov, A. F. Xakimov, G. T. Yulchieva, O. X. Azamatov, U. A. Otajanov

Axborot  tizimlarining  asosiy  vazifasi
  –  barcha  resurslarni  samarali 
boshqarish  uchun  iqtisodiy  ob’ektlarga  kerakli  bo’lgan  axborotlarni  ishlab  chiqish, 
iqtisodiy  ob’ektni  boshqarish
  uchun  axborot  va  texnikaviy  muhitni  yaratishdan 
iborat. 

---

 
59 
Boshqaruv  tizimini  ko’rib  chiqish  davomida 
boshqaruvning
  quyidagi 
uchta 
darajasini
 ajratib ko’rsatish mumkin: 
strategik, taktik
 va 
tezkor
 (4.2-rasm). Ushbu 
har bir darajalarning o’z vazifalari bo’lib ularni hal etishda axborotga bo’lgan ehtiyoj, 
ya’ni  axborot  tizimiga  nisbatan  talab  yuzaga  keladi.  Bu  talablar  axborot  tizimidagi 
tegishli  axborotlarga  qaratilgan.  Axborot  texnologiyalari  talablarni  qayta  ishlash  va 
mavjud axborotlardan foydalanib javoblarni shakllantirish imkonini beradi. SHunday 
qilib,  boshqaruvning      har  bir  darajasida  kerakli  qarorn-i  qabul  qilish  uchun  asos 
bo’luvchi axborot paydo bo’ladi. 
 
 
 
4.2-rasm. Boshqaruv darajasiga ko’ra axborotning taqsimlanishi 
 
Boshqaruv  darajasi  ahamiyatligiga  ko’ra  qancha  yuqori  bo’lsa,  mutahassislar 
va  menejerlarning axborot  texnologiyalari  yordamida bajaradigan  ish  hajmi shuncha 
kam  bo’ladi.  Biroq,  bu  holda,  axborot  tizimining  murakkabligi  va  intelektual 
imkoniyatlari  hamda  menejerning  qaror  qabul  qilish  chog’idagi  roli  ortadi. 
Boshqaruvning har qanday darajasi turli miqdor va turli darajadagi axborotga muhtoj 
bo’ladi.  
Piramida  asosini  shunday  axborot  tizimi  tashkil  etadiki,  uning  yordamida 
ijrochi – xodimlar ma’lumotlarni qayta ishlash bilan, quyi bo’g’indagi menejerlar esa 
–  tezkor  boshqaruv  bilan  shug’ullanishadi.  Piramida  yuqo-risida  –  strategik 
boshqaruv  darajasida  axborot  tizimlari  o’z  rolini  o’zgar-tiradi  va  belgilangan  vazifa 
yomon  bajarilgan  sharoitda  qaror  qabul  qilish  bo’yicha  yuqori  bo’g’in  faoliyatini 
qo’llab–quvvatlovchi strategik darajaga aylanadi.     
Axborot  va  qarorlar  mazmuniga  muvofiq  iqtisodiy  ob’ektda  ma’lum  bir 
darajaning axborot tizimi paydo bo’ladi (4.3-rasm). 
Axborot tizimidagi ishlar quyidagi maqsadda olib boriladi: 
-
 
axborotga bo’lgan ehtiyojni aniqlash; 
-
 
axborot to’plashni amalga oshirish; 
-
 
tashqi yoki ichki manbalardan axborot kelishini amalga oshirish; 
-
 
axborotni qayta ishlash, uning to’liqligi va ahamiyatini baholash hamda uni 
qulay ko’rinishda taqdim etish; 

---

 
60 
 
 
 
 
 
 
 
                               
                                   
 
 
 
 
 
 
 
 
4.3-rasm. Axborot tizimlari turlari va boshqaruv darajalarining 
o’zaro aloqalari 
 
-
 
iste’molchilarga  taqdim  etish  yoki  boshqa  tizimga  uzatish  uchun  axborotni 
chiqarish;  
-
 
yo’nalishlarni  baholash,  bashoratlarni  ishlab  chiqish,  muqobil  qarorlar  va 
harakatlarni  baholash,  strategiyalarni  ishlab  chiqish 
uchun  axborotlardan 
foydalanishni tashkil etish; 
-
 
mazkur  iqtisodiy  ob’ekt  xodimi  qayta  ishlagan  axborotlar  bo’yicha  teskari 
aloqani tashkil etish, keladigan axborotlarni tuzatishni amalga oshirish. 
Bu  barcha  harakatlar  iqtisodiy  ob’ektning  axborot  tizimi  doirasida  u  yoki  bu 
axborot texnologiyalari yordamida amalga oshiriladi.  
Har  qanday  iqtisodiy  ob’ekt  uchun  axborot  ehtiyojini  aniqlashdan  tortib  to 
axborotdan  foydalanishgacha  bo’lgan  tizim  ishining  ketma-ketligini  belgilash  eng 
muhim masala sanaladi. Bu o’rinda gap, iqtisodiy ob’ektda hal etiladigan masalalarni 
turlarga  ajratish,  axborotlarni  olish,  qayta  ishlash  va  foydalanish  davriyligini 
belgilash, keladigan va chiqadigan hujjatlarni standartlash, axborotlarni qayta ishlash 
tartibini standartlash to’g’risida ketayapti.  
Axborot  tizimiga  nisbatan  so’rovlarni,  shuningdek,  ularga  javobning 
shakllanish  tartibini