R. X. Alimov, O’. T. Xayitmatov, A. F. Xakimov, G. T. Yulchieva, O. X. Azamatov, U. A. Otajanov

 
Elektron pochta imkoniyatlari 
Internetda qidiruv. Umumiy qoidalar.
 
 Internetdagi  “Xalqaro  axborot  tarmog’i”(  WWW  )–  biror  bir  tuzulishga 
keltirilmagan  matnli (SHu jumladan,  grafikli, audio  va  video ) axborotlardan tashkil 
topgan,  millionlab  hujjatlar  kiradi.  Kerakli  axborotlarni  topish  uchun  yuzlab  Web  – 
sahifalarni ko’rib chiqishga to’g’ri keladi.  Bunda qanchadan  qancha kuch  va asablar 
sarflanadi. 
 Asrimizning  90  –  yillaridan  boshlab,  Interent  ning  ma’lumot  beruvchi  xiz 
matlari  rivojlana boshlandi.  Bu  xizmatlar  foydalanuvchiga  kerakli  bo’lgan axborotni 
topishga  yordam  berardi.  Bu  xizmatlarni  ikkiga  bo’lish  mumkin:  universal  va 
ixtisoslashgan. 
 Universal  xizmatlarda  hujjatlarni qidirishninig odatdagi  printsipi qo’llaniladi. “ 
Asosiy  ”  so’zlar  yordamida  qidirishning  maьnosi  shundan  iboratki,  hujjatlarni  “ 
Asosiy ” so’zi deb, berilgan hujjatlarning mazmunini aks ettiruvchi so’zga yoki so’z 
birikmasiga  aytiladi.  Masalan,  dasturlash  xarakteridagi  adabiyotlarga  xos  “  Asosiy 

---

 
98 
”suzlar bu “shartli utish”, “ Makro buyruq ”, “ Uzilishlarni qayta ishlash ” va hokazo. 
 Universal  qidiruv  xizmati  –  bu  quyidagi  vazifalarni  bajaruvchi,  qudratli 
dasturlar va dasturlar yig’indisidan iborat: 
1.
 
Maxsus  dastur  mavjud  bo’lib,  u  WWWni  tinimsiz  ko’rib  chiqadi  va  ular 
orasida  so’zlarni  tanlab  olib,  indekslarning  ma’lumotlar  bazasini  tuzib  chiqadi. 
Bu  bazaga  hujjatlarning  “  Asosiy  ”so’zlari  va  adreslari  kiritiladi.  (  Eslatib 
o’tishimiz  kerakki,  indeks  –  bu  “  Asosiy  ”  so’zlar  bo’yicha  tartibga  solingan 
ko’rsatkichlar to’plami ). Web – server foydalanuvchi tomonidan qidiruv uchun 
buyruq oladi, uni qayta ishlaydi va maxsus dastur – qidiruv mashinasiga uzatadi. 
2.
 
Qidiruv  mashinasi  indekslarning  ma’lumotlar  bazasini  ko’rib  chiqadi  va 
buyruq  shartlariga  mos  keluvchi  sahifalar  ro’yxatini  tuzadi  va  Web  ser  -  verga 
qaytarib beradi. 
3.
 
Web  –  server  natijalarni  foydalanuvchi  uchun  qulay  bo’lgan  shaklga  keltirib, 
mijoz mashinaga uzatadi. 
 Mashhur va qudratli qidiruv tizimlari orasida: Alta Vista ( WWW. Alta- vista.com 
),  Infoseek  (  WWW.  inforseek.com  ),  Lycos  (WWW.lycos.com)  va  boshqalarni 
ko’rishimiz mumkin. 
Agar  siz  qidiruv  olib  bormoqchi  bo’lsangiz  ma’lum  qidiruv  serverini  adresini 
kiritib  (
www.google.uz
, 
www.rambler.ru
, 
www.altavista.ru
, 
www.yandex.ru
  ), 
qidiruv maydoniga asosiy suz matnini kiriting va Nayti  buyrug’’ini ko’rsating. 
  
                                              Amaliy mexanika 
 
Qidiruvda qo’yidagi kelishuvlar ishlab chiqilgan. 
1.
 
Agar  buyurtma  so’zi  bitta  bo’lsa,  u  holda  shu  so’z  bor  bo’lgan  sahifalar  tanlab 
olinadi. Agar so’z bir nechta bo’lsa, so’zlar orasida probel ko’rsatilib yoziladi. M: 
Amaliy  mexanika  hakida  axborotlarni  ko’rmoqchisiz.  U  holda  yo  «amaliy»  yo 
«mexanika» yoki ikkala so’z bor bo’lgan sahifalar tanlab olinadi. 
2.
 
Agar  buyurtma  so’zi  bir  necha  so’zdan  tashkil  topgan  bo’lsa,  u  holda    so’zlar 
qœshtirnoq ichida yoziladi.  Bu so’zlar bir butun so’z sifatida qabul qilinib va shu 
so’z  birikmasi  mavjud  bo’lgan  hujjatlar  ro’yxatini  ko’rsatadi.    M:              “Amaliy 
mexanika ”. 
3.
 
“+”  belgisi.  Agar  so’zlar  orasiga    +  belgisi  ko’rsatilib,  qidiruv  berilsa,  u  holda 
shu  so’zlar  mavjud  bo’lgan  hujjatlar  ro’yxati  ko’rsatiladi.  Bu  so’zlar  hujjatning 
turli burchaklarida joylashgan bo’lishi mumkin. M: Amaliy + mexanika 
 Ixtisoslashtirilgan  xizmatlar  –    u  yoki  bu  mavzu  bo’yicha  server  adreslari 
tug’risidagi ma’lumotlarni o’zida mujassamlashtirgan mavzuli kataloglar hisoblanadi. 
 Universal  bazalardan  farqli  ravishda  mavzuli  kataloglar  mutaxassislar 
tomonidan tuziladi  va  u  foydalanuvchini  ishonchli axborot  bilan ta’minlaydi. Undan 
tashqari,  Internet saytlari shaxsiy qidiruv  mexanizmiga ega.  Birinchidan bu kontekst 
qidiruv  mexanizmi,  hamda  familiyalar  bo’yicha  ixtisoslashtirilgan  qidiruv.  (  SHu 
jumladan: tovarlar bo’yicha, firmalar bo’yicha va hokazo ).