R. X. Alimov, O’. T. Xayitmatov, A. F. Xakimov, G. T. Yulchieva, O. X. Azamatov, U. A. Otajanov

 
8.3  Dasturiy mahsulotlar tavsifi 
 
Foydalanish  xususiyati  va  foydalanuvchilar  kategoriyalariga  ko’ra  barcha 
dasturlarni  ikki  guruhga  -  utilitar  dasturlar  va  dasturiy  mahsulotlarga  ajratish 
mumkin.  
 
Utilitar  dasturlar  shu  dasturlarni  ishlab  chiqaruvchilar  extiyojini  qondirish 
uchun mo’ljallangan. Ular ko’ppincha servis rolini bajaradi yoki keng tarqalish uchun 
mo’ljallangan masalalarni hal etish dasturlari bo’ladi. 

---

 
121 
 
Dasturiy  mahsulotlar  foydalanuvchilar  extiyojlarini  qondirish,  keng  tarqatish 
va sotish uchun mo’ljallangan. 
 
Hozirgi  vaqtda  dasturiy  mahsulotlarni  ochiq  tarqatishning  boshqa  variantlari 
ham  mavjud,  ular  global  va  mintaqaviy  kommunikatsiyalardan  foydalanish  bilan 
yuzaga keladi: 
1.
 
Freeware  -  erkin  tarqatiladigan  foydalanuvchining  o’zi  qo’llab  - 
quvvatlaydigan  bepul  dasturlar,  ushbu  dasturlarga  zarur  o’zgartirishlar 
kiritish mumkin. 
2.
 
Shareware  -  notijorat  (shartli-to’lovsiz)  dasturlar,  ulardan  odatda 
to’lovsiz  foydalanish  mumkin.  Bunday  mahsulotlardan  doimiy 
foydalanilganda muayyan summa badal (vznos, plata) to’lanadi. 
 
Dasturiy  mahsulot  foydalanishga  tegishli  ravishda  tayyorlanish  zarur  texnik 
hujjatlarga ega bo’lishi, shuningdek davlat ro’yxati kodi mavjud bo’lishi lozim. 
 
Dasturiy  mahsulot  -  sanoat  mahsulotining  istalgan  turi  kabi  realizatsiyaga 
tayyorlangan ommaviy extiyojni muayyan muammo  masalani hal etish uchun o’zaro 
bog’langan dasturlar majmuasidir. 
 
Dasturiy  mahsulotlarni  tayyorlash  (kuzatish)-  dasturiy  mahsulot  ishga 
layoqatliligini  qo’llab-quvvatlash,  unga  yangi  versiyalar,  o’zgartirishlar  kiritish, 
topilgan xatolarni to’g’rilash va hokazolarni o’z ichiga oladi. 
 
Dasturiy mahsulotlarning sifat ko’rsatkichlari xilma-xil, ular quyidagi jihatlarni 
aks etadi: 

 
dasturiy  mahsulotdan  qanchalik  yaxshi  (oddiy,  ishonchli,  samarali) 
foydalanish mumkinligi; 

 
dasturiy mahsulotdan qanchalik oson foydalanish mumkinligi; 

 
dasturiy 
mahsulotni 
qo’llashda 
sharoit 
o’zgarganda 
undan 
foydalanish mumkinligi yoki yo’qligi va boshqalar. 
 
Dasturiy mahsulot xususiyatlari daraxt shaklida 8.2-rasmda keltirilgan. 
 
8.2-rasm. Dasturiy mahsulotlarning sifat xususiyatlari 
dasturiy maxsulotning 
umumiy foydaliligi 
foydalanishdagi 
qulaylik 
boshlang’ch foydalanish 
xarakatchanlik 
ishonchl
ilik 
samarad
orlik 
inson 
omilini 
xisobga 
olish 
modifikat
siyanganli
k 
kommuni
kativlik 

---

 
122 
 
Barcha dasturiy mahsulotlar o’zining mavjud bo’lish davriga (MBD) ega. Ular 
quyidagi bosqichlardan tashkil topadi: 

 
dasturiy  mahsulotlarning  marketingi,  mahsulotlarga  qo’yiladigan  talablar 
spetsifikatsiyasini ishlab chiqish; 

 
dasturiy mahsulotlarning tuzilishini loyihalash; 

 
dasturlash, test o’tkazish, dasturni sozlash; 

 
dasturiy mahsulotni texnik va texnologik hujjatlar bilan ta’minlash; 

 
dasturiy mahsulotlar bozoriga chiqish, dasturiy mahsulotlarni tarqatish; 

 
dasturiy mahsulotlarni foydalanuvchi tomonidan ishga solish; 

 
dasturiy mahsulotlarni kuzatish; 

 
dasturiy mahsulotlarni savdodan olish, kuzatishni rad qilish. 
 
Quyidagi 8.3-rasmda dasturiy mahsulotlarning mavjud bo’lish davri keltirilgan. 
 
8. 3-rasm. Dasturiy mahsulotlarning mavjud bo’lish davri