R tursunova, G. Tursunova jahon musiqa tarixi

Lyuteranlik
 
nomi  bilan  mashhur 
boigan.  Lyuter  musi- 
qaga  katta  e ’tibor  be- 
rib,  ko‘plab  diniy  ay- 
timlarning matn mual- 
lifi  sifatida  ham  tanil- 
gan.
Lyuter  va  uning 
safdoshlari  (eng  avva-
lo  -   Tomas  Myunser) 
oddiy  nemis  xalqi  cherkov  xizmatini  tushunishi  uchun  uni  nemis 
tilida  olib  borilishini  talab  qilib,  bu  maqsadga  erishdilar.  Tabiiyki, 
cherkov xizmatiga kelgan  oddiy xalq,  shahar aholisi  ham  xorallarni 
ona tilida, xalq ichida mashhur boig an  kuy va qo'shiqlarga solib ijro 
etishadi.  Mashhur kuy-ohanglar yangi  matn  va  ijro  etish  sharoitida 
o ‘zgarib,  yangicha  tusda,  to‘rt  ovozli  tizimda  yangraydi.  0 ‘z 
navbatida,  to ‘rt  ovozli  tizim,  akkorlarga  intilgan,  o ‘rta  ovozlari 
harakatchan,  ovozlarning  bir  tekisli  harakati  bilan  gavdalanadi. 
Xoralni ilk palladagi ijro etish an’analariga ko‘ra, kuy tenor ovoziga,
4Protestantizm
 — xristianlikda, xususan, katolik cherkovidan ajralib chiqqan y o ‘nalish. Eng aw alo  
bu  yo‘na!ish  Olmoniya  bilan  bog'liq  bo‘lib,  XVI  asrda  katolik  cherkoviga  qarshi  Islohot 
markaziga  aylandi.  Protestantlik,  shuningdek,  nafaqat  diniy  op¡>ozitsiya,  balki  antifeodal  kurash 
bo‘lib, o‘zini safiga dehqonlar, shahar kam bag'allarini kiritgan.
64
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

kechroq  esa  soprano  ovoziga  yuklanadi.  0 ‘z  navbatida,  bu  holat 
xoralni  oson qabul va idrok etish, organ jo ‘rligida yengil  ijro etishga 
zamin yaratib berdi.
Nemis kompozitorlari va ijrochilari protestant xoraliga murojaat 
qilib,  ularni  qayta  ishlash  borasida  turfa  ko‘rinishlarni  yaratdilar. 
Tabiiyki, I.S. Bax bunday bebaho nemis yodgorligiga befarq qolmadi 
va  avvalgi  kompozitorlar  erishgan  yutuqlari  zamirida,  o ‘zining 
yorqin  talqinida  ularni  namoyon  qildi.  U  o ‘zining  organ  xoral 
prelyudiyalarida  xoralning  asosiy  kuy  yo‘ii  va  uning  kuychanligini 
saqlab  qolishga  intilgan.  Natijada  aynan  ushbu  janr  kompozitor 
bisotining  vokal  va  organ  musiqasi  o‘rtasida  bogMovchi  rishtaga 
aylandi.  Baxning  organ  prelyudiyalarining  emotsíonal  rang- 
bo‘yoqlari aw al uning asosida olingan shoirona matnlar mavzusidan 
kelib  chiqadi:  bu  tantanalik  va  g ‘amgin  lirika,  quvonchli  parvoz  va 
diniy  sajdagohlik.  Ammo  asarlarning  timsoliy  doirasi  qanday 
boiishidan qa’ti nazar, ular o‘zining soddaligi va tabiiyligi, shu bilan 
birga, chuqur ahamiyatli  va oliyjanobligi  bilan ajralib turadi;  ixcham 
shakl  va  kamer  jarangdorlik  -   tembr  turfaligi,  koloritning  rang- 
barangligi  va nafisligi, kuy ovozining hukm  surishi, uning yaxlitligi, 
go‘zalligi, 
kuychanligi, 
ifodaviy 
hamnafas 
ovozlar, 
turli 
registrlarning  tasodifíy  va  ifodaviy  birikmalari,  bularning  barí 
janrning eng namunaviy misoli -  Í.S. Baxning