R tursunova, G. Tursunova jahon musiqa tarixi

musiqiy-ritorik
 
ko ‘rinishdagi  qoliplar
  misolida  gavdalanadi.  Ayrim  ritorik  qoliplar 
tasviriy tavsifga ega bo‘lsa (masalan, anabasis -  ko‘tarilish, catabasis
-   qoyaga  tushish,  circulatio  -   aylanish,  fuga  -   yugurish,  tirata  -  
nayza),  boshqalari  inson  nutqiga  o‘xshatma  sifatida  berilgan 
(exclamatio-hayqirish  -   yuqoriga  intiluvchi  seksta);  yana  biri
S3
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

hayratni  ifodalagan (suspiratio-nafas  olish, ta’ziya va g‘am-anduhn 
ifodalash uchun passus duriusculus -  xromatik qadam).
0 ‘zining  turg‘un  semantikasi  boigani  bois,  mazkur  qolipla 
“belgilarga”  ayianib,  m a’lum  his-tuyg‘ular,  tushunchalarni  aksigi 
ayiandilar.  Masalan, pastga harakatlanuvchi qoliplar qayg‘u,  iztirob 
o iim   marosimi,  yuqoriga  harakatlanuvchilar  esa  qayta  tugilish, 
yorug‘likni bildirgan. I.S. Bax ijodida ramz kuylari barcha asarlarida 
mavjud.  Kompozitoming  ayniqsa,  protestant  xorallaridagi  belgilar 
chuqur m a‘noga ega.
M aium ki,  kompozitor  protestant  xorallari  bilan  hayoti  davo- 
mida  b o g iiq   boigan,  chunki  u  uning  diniy  e’tiqodi  va  cherkovda 
xizmat  qilgan  faoliyati  bilan  chambarchas  bo g iiq   edi.  Kompozitor 
hamisha xoralning turli janrlardagi  ko‘rinishlari  bilan ishlagan — o r- ] 
gan xoral prelyudiyalar, kantatalar, passionlar va b. Aynan protestant ; 
xorali muaüifning kompozitorlik musiqiy-badiiy tilini yaxlit va uzviy 
qismini tashkil  qilgan.  Xorallar katta protestant jamoalar tomonidan 
cherkovlarda birgalikda kuylanib,  dindor xristian  odamlar dunyoqa- 
rashining yaxlit borlig‘ini aks etishga qaratilgan. Xorallardan aytilgan 
kuylar hammaga  tanish  boigan,  shu  bois,  Baxning  davrida  har  bir 
asar va uning musiqasi Muqaddas kitobning mazmuni bilan bevosita 
b o g iiq  holda gavdalangan.
Bax  ijodida muhim  ramzlardan  biri  xoch  b o iib ,  u  to ‘rtta turli 
yo‘nalishga  qaratilgan  notalar  misolida  tashkil  topadi.  Agar  grafik 
ko‘rinishda  birinchini  uchinchi,  ikkinchini  to‘rtinchi  bilan  b o g iab  
olinsa,  shunda  xristian  xochi  ko‘rinishi  paydo  bo iad i  (hatto, 
kompozitor  familiyasi  BACH  nota  talqinida  shunday  xoch  rasmini 
tashkil  qiladi.  Kompozitoming  o ‘zi  buni  xudoning  inoyati  sifatida 
qabul  qilgan  ko‘rinadi).  Turli  ritorik  qoliplar  asosida  Bax  musiqiy 
ramzlarining  tizimi  ishlab  chiqildi.  Uni  o‘rganishga  bir  qator 
tadqiqotchilar:  A.  Shveytser,  F.  Buzoni,  B.  Yavorskiy,  M.  Yudina 
o ‘zlarining katta hissalarini qo‘shdilar.
Kompozitoming yorqin  ijodi  o‘z  vaqtida zamondoshlari  tomo­
nidan  ulugiigiga  qaramay,  munosib  qabul  qilinmagan.  M aium ki,
I.S. Bax mohir organchi  sifatida tanilib,  kompozitor sifatida u qadar 
shuhrat  qozonmadi.  Uning  ijodi  haqida  tiriklik  paytida  jiddiy  bir 
qoiyozm a yozilmadi, faqat bisotining kichik bir qismi dunyo yuzini 
ko‘rdi.
54
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

Kompozitorning  vafotidan  so‘ng  uning  asariari  uzoq  vaqt 
duvomida  zaxiralarda  chang  yutib  yotgan,  ayritnlari  esa  yo'qolib 
ketdi.  Kompozitorning  nomi  ham  ma’lum  vaqt  davomida  unutilib 
ketdi.  I.S.  Baxga  boMgan  yangidan  qiziqish  faqat  XIX  asrda  qayta 
ro‘y  berdi.  Kompozitor  F.  Mendelson  tashabbusi  bilan  topilgan 
"Matfey  bo‘yicha  iztiroblar”ning  notalari  qayta tiklanib,  Leypsigda 
ijro etildi.  Tinglovchilami  aksariyati musiqadan haraytlanib, muallif 
nomini o ‘zlari uchun qayta ochdilar.
Kompozitor  vafotining  1000  yilligi  munosabati  bilan  (1850)
l.eypsig  shahrida  Вал: