x u su siy a tin i ifodalashda ko'p qo'llanadi:
[yoqimtoy],
[
badjahl],
[muloyim], [dilkash],
[
yaxshi
] , f
yomon], \loqayd]
kabi. Xarakter-
x u su siy a t ijo b iy y o k i salbiy bo‘ lishi m um kin.
H o la t bildiruvchi sifat
narsa/m avjudotníng holat yoki vaziyatini
t u r g ‘un belgi sifatida ifodalaydi. H olat bildiruvchi sifat o ‘z o ‘rnida
y a n a ich k i guruhlarga b o ‘linadi:
1
) tab iiy holat bildiruvchi sifat:
[go‘zal\,
[
mo'min
],
[o'ktam],
[ch o ‘loq\, [bukri];
2
) jis m o n iy holat bildiruvchi sifat:
[bariam ], [baquvvat\,
[
tetik],
[yosA
J;
3) ruhiy holat bildiruvchi sifat:
[xafa],
[
g'amgin], [m a’yus],
[xursand],
[
shod]\
4 )
iqtisodiy
holat
bildiruvchi
sifat:
[boy],
[badavlat],
[k a m b a g ‘al], [nochor];
5) harorat holatini bildiruvchi sifat:
[iliq], [salqin], [sovuq],
lissiq
];
6
) to za lik holatini bildiruvchi sifat:
[toza], [ozoda], [kir],
[musaffó],
[
isqirt
];
7 ) eskilik, yangilik holatini bildiruvchi sifat:
[yangi], [eski],
[ko'hna], [juldur];
8
) h o i-q u r u q lik holatini
bildiruvchi sifat:
[ho'l
],
[quruq],
f
n a m ], [namxush]]
9 )
tin ch v a n otin ch holatni bildiruvchi sifat:
[tinch], [jim],
[jiinjit], [sokin], [osuda], [osoyishta],
[
bezovta
];
1 0
) yetilganlik holatin i bildiruvchi sifat:
[xom], [pishiq], [g‘o ‘r],
[puxta].
S h a k l bildiruvchi sifat. Bu turdagi sifat narsa/predm etning
t a s h q i
ko'rin ish in i
ifodalaydi:
[novcha],
[yassi],
[uzunchoq],
[dumaloq], [yapaloq], [aylana].
R a n g -tu s bildiruvchi sifat:
[oq], [qora], [qizil], [pushti], [sariq],
[zangor].
IVIaza-ta’ni bildiruvchi sifat:
[shirin], [achchiq], [nordon],
[ta x ir\, [sho'r],
H i d bildiruvchi sifat:
[xushbo'y], [badbo‘y\, [qo'lansa
].
O ‘lchov bildiruvchi sifat:
[Iceng], [tor], [uzun], [yaqin], [katta],
[i
og‘ir
] .
O ‘rin bildiruvchi sifat:
[ichki], [tashqi], [devoriy], [qishloqi].
P a y t bildiruvchi sifat:
[kitzgi], íyozgi], [qishki], [chillakí],
[ertapishar].
238
Sifatlar ikki u su l bilan yasalad i:
affiksatsiya
va
kompozitsiya.
Affiksatsiya
usuli.
Ó ‘zbelc
tilida
sifat
yasovchi
affiksal
derivatsion qolip anchagina. U la r n i b ir m a -b ir sanab o ‘tam iz.
1
. [ot + -li =
1
) asosd an a n g la s h ilg a n narsa/predm etga egalik
belgisini bildiruvchi sifat;
2
) a so sd a n a n g la sh ilg a n narsa/predm etga
m e’yordan ortiq egalik b elg isin i bildiruvchi sifat;] (
1
)
[rasmli],
[do'ppili], [masxarali],
[
gavdali
] ;
2) [a
],
[kuchli]),
[harakat nomi +- -li = n a r sa /p r e d m e tn in g fe ’Idan anglashilgan ish -
harakat uchun ju d a m osligi, b op ligin i bildiruvchi sifat]
([o‘tirishli],
[yeyishli], [ichishli]).
2
. [ot + -
d o r=
1
) a s o sd a n a n g la sh ilg a n narsa-predm etga
egalik belgisini b ildiruvchi sifat;
2
) a s o sd a n anglashilgan narsaning
m e’jordan ortiq ligin i bildiruvchi sifat]
(
1
) [
aloqador
],
[aybdor],
[mat\faatdor\\
2
)
[mahsuldor],
[
nasi dor}, [to'shdor]).
3
. [se r + o t = asosdan a n g la sh ilg a n narsaning m e’yordan
ortiqligini
bildiruvchi
sifat]
{[sersoqol],
[sersuv],
[
sergo'sht],
[.
sersomon
]).
4
. [be + o t = asosd an a n g la sh ilg a n narsaning y o ‘q ekanligini
bildiruvchi sifat]
Do'stlaringiz bilan baham: |