R. M. Turgunbaev matematik analiz


  Boshqa  ko‘rinishdagi  aniqmasliklar



Download 0,89 Mb.
Pdf ko'rish
bet11/18
Sana06.11.2019
Hajmi0,89 Mb.
#25176
1   ...   7   8   9   10   11   12   13   14   ...   18
Bog'liq
matematik analiz


3.  Boshqa  ko‘rinishdagi  aniqmasliklar.  Ma’lumki, 

,

)

x

(

f

lim

a

x

0

=



  

,



)

x

(

f

lim

a

x

=



  bo‘lganda   f(x)



g(x)  ifoda  0

⋅∞  ko‘rinishidagi  aniqmaslik  bo‘lib, 

uning quyidagi 


 

56 


)

x

(

f

)

x

(

g

)

x

(

g

)

x

(

f

)

x

(

g

)

x

(

f

1

1



=

=



 

kabi  yozish  orqali 

0

0

  yoki 



  ko‘rinishidagi  aniqmaslikka  keltirish  mumkin. 



Shuningdek, 

,

)

x

(

f

lim

a

x

+∞

=



  

,



)

x

(

g

lim

a

x

+∞

=



  bo‘lganda  f(x)-g(x)  ifoda 

∞-∞ 

ko‘rinishidagi aniqmaslik  bo‘lib,  uni ham quyidacha shakl almashtirib 



)

x

(

g

)

x

(

f

)

x

(

f

)

x

(

g

)

x

(

g

)

x

(

f

1

1



1

1



=



 

0

0



 ko‘rinishdagi aniqmaslikka keltirish mumkin.  

Ma’lumki,  x



a  da  f(x)  funksiya  1,  0  va  

∞  ga,  g(x)  funksiya  esa  mos 

ravshda 

∞, 0  va  0  intilganda  (f(x))



g(x)

  darajali-ko‘rsatkichli  ifoda  1

,  0


0

,  


0

 



ko‘rinishidagi  aniqmasliklar  edi.  Bu  ko‘rinishdagi  aniqmasliklarni  ochish  uchun  

avval  y=(f(x))



g(x)

 ni logarifmlaymiz: lny= g(x)



ln(f(x)). Bunda

 

x



a da g(x)ln(f(x)) 

ifoda 0


⋅∞ ko‘rinishdagi  aniqmaslikni ifodalaydi. 

Shunday  qilib,  funksiya  hosilalari  yordamida  0

⋅∞,  ∞-∞, 1

, 0



0



0

ko‘rinishdagi  aniqmasliklarni  ochi



щda,  ularni  

0

0



  yoki 



  ko‘rinishidagi 

aniqmaslikka keltirib, so‘ng yuqoridagi teoremalar qo‘llaniladi. 

2-eslatma. Agar  f(x) va g(x) funksiyalarning  f’(x) va g‘(x) hosilalari   ham 

f(x)  va  g(x)  lar  singari  yuqorida  keltirilgan  teoremalarning  barcha  shartlarini 

qanoatlantirsa, u holda  



)

x

(

'

'

g

)

x

(

'

'

f

lim

)

x

(

'

g

)

x

(

'

f

lim

)

x

(

g

)

x

(

f

lim

a

x

a

x

a

x



=

=



 

tengliklar  o‘rinli  bo‘ladi,  ya’ni  bu  holda  Lopital  qoidasini  takror  qo‘llanish 

mumkin bo‘ladi. 

Misol. Ushbu 

2

1



0

x

x

x

tgx

lim





limitni hisoblang.  



Yechish.  Ravshanki,  x

→0  da 


2

1

x



x

tgx 





ifoda  1

  ko‘rinishdagi  aniqmaslik 



bo‘ladi. Uni logarifmlab, 

0

0



 aniqmaslikni ochishga keltiramiz: 

 

57 


.

x

х

sin

lim

x

x

sin

x

cos

lim

)'

x

(

)'

x

cos

x

sin

x

(

lim

x

x

cos

x

sin

x

lim

x

x

tgx

x

cos

x

tgx

x

lim

)'

x

(

)'

x

tgx

(ln

lim

x

x

tgx

ln

lim

y

ln

lim

x

x

x

x

x

x

x

x

3

1



2

6

1



2

6

1



3

1

2



1

2

1



2

1

2



2

2

0



2

2

2



0

3

0



3

0

2



2

0

2



0

2

0



0

=



=

=

+



=



=

=



=



=

=

=







 



 

Demak,    

3

3

1



1

0

2



e

e

x

tgx

lim

x

x

=

=







 



Misollar 

1. Quyidagi limitlarni hisoblang: 

a) 

7

4



4

3

5



3

3

2



3

+

+



+





x

x

x

x

lim

x

;     b) 



x

)

x

ln(sin

lim

/

x

2

2



π



π

;      c) 









x

ln

x

lim

x

1

1



1

1

;   



d) 

4

2



2

x

tg

)

x

(

lim

x

π



;         e)



x

x

x

lim

+

→0



;        f) 

x

x

)

x

(

lim

1

1



+

+∞



 

 



3-§   Teylor formulasi 

 

Teylor formulasi matematik  analizning eng muhim formulalaridan biri 



bo‘lib, ko‘plab nazariy tatbiqlarga ega. U taqribiy hisobning negizini tashkil qiladi. 

1. Teylor ko‘phadi. Peano ko‘rinishdagi qoldiq hadli Teylor formulasi. 

Ma’lumki,  funksiyaning  qiymatlarini  hisoblash  ma’nosida  ko‘phadlar  eng  sodda 

funksiyalar hisoblanadi. Shu sababli funksiyaning x

0

 nuqtadagi qiymatini hisoblash 

uchun uni shu nuqta atrofida ko‘phad bilan almashtirish muammosi paydo bo‘ladi.  

Nuqtada differensiallanuvchi funksiya ta’rifiga ko‘ra agar y=f(x) funksiya x

0

 

nuqtada differensiallanuvchi bo‘lsa, u holda uning shu nuqtadagi orttirmasini 



f(x

0

)=f’(x

0

)



x+o(



x), ya’ni 

f(x)=f(x

0

)+f’(x

0

)(x-x

0

)+o(x-x

0

ko‘rinishda yozish mumkin.  

Boshqacha  aytganda  x

0

  nuqtada  differensiallanuvchi  y=f(x)  funksiya  uchun 

birinchi darajali 

P

1

(x)=f(x

0

)+b

1

(x-x

0

)                                  (3.1) 

ko‘phad mavjud bo‘lib,  x



x

0

  da  f(x)=P



1

(x)+o(x-x

0

)  bo‘ladi.  Shuningdek,  bu 

ko‘phad  P



1

(x

0

)=f(x

0

), P

1

’(x

0

)=b=f’(x

0

) shartlarni ham qanoatlantiradi. 

 

Endi  umumiyroq  masalani  qaraylik.  Agar  x=x



0

  nuqtaning  biror  atrofida 

aniqlangan  y=f(x)  funksiya  shu  nuqtada  f’(x), f’’(x), ..., f

(n)

(x)  hosilalarga  ega 

bo‘lsa, u holda  



f(x)=P

n

(x)+o(x-x

0

)                                                  (3.2)           

 

58 


shartni  qanoatlantiradigan  darajasi  n  dan  katta  bo‘lmagan  P

n

(x)  ko‘phad 

mavjudmi? 

 

Bunday ko‘phadni 



P

n

(x)=b

0

+b

1

(x-x

0

)+b

2

(x-x

0

)

2

+ ... +b

n

(x-x

0

)

n

,                     (3.3) 

ko‘rinishda izlaymiz. Noma’lum bo‘lgan b

0

, b

1

, b

2

, ..., b

n

 koeffitsientlarni topishda  



P

n

(x

0

)=f(x

0

), P

n

’(x

0

)=f’(x

0

), P

n

’’(x

0

)=f’’(x

0

), ..., P

n

(n)

(x

0

)=f

(n)

(x

0

)                  (3.4) 

shartlardan foydalanamiz. Avval P



n

(x) ko‘phadning hosilalarini topamiz: 

P

n

’(x)=b

1

+2b

2

(x-x

0

)+3b

3

(x-x

0

)

2

+ ... +nb

n

(x-x

0

)

n-1



P

n

’’(x)=2



1b



2

+3



2b



3

(x-x

0

)+ ... +n



(n-1)b



n

(x-x

0

)

n-2



P

n

’’’(x)=3



2



1b

3

+ ... +n



(n-1)



(n-2)b

n

(x-x

0

)

n-3



. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . , 

P

n

(n)

(x)=n



(n-1)



(n-2)



...



2



1b



n

Yuqorida  olingan  tengliklar  va  (3.3)  tenglikning  har  ikkala  tomoniga  x 

o‘rniga x

0

 ni qo‘yib barcha b



0

, b

1

, b

2

, ..., b

n

 koeffitsientlar qiymatlarini topamiz: 



P

n

(x

0

)=f(x

0

)=b

0

,  

P

n

’(x

0

)=f’(x

0

)=b

1



P

n

’’(x

0

)=f’’(x

0

)=2



1b



2

=2!b

2



. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .  

P

n

(n)

(x

0

)=f

(n)

(x

0

)=n



(n-1)



...



2



1b

n

=n!b

n

 

Bulardan  b



0

=f(x

0

), b

1

=f’(x

0

), b

2

=

!

2

1



f’’(x

0

), . . ., b

n

=

!

n

1

f



(n)

(x

0

)  hosil  qilamiz. 

Topilgan natijalarni (3.3) qo‘yamiz va  



P

n

(x)= f(x

0

)+ f’(x

0

)(x-x

0

)+ 

!

2

1



f’’(x

0

)(x-x

0

)

2

+ ... +

!

n

1

f



(n)

(x

0

)(x-x

0

)

n

,           (3.5) 

ko‘rinishda ko‘phadni hosil qilamiz. Bu ko‘phad Teylor ko‘phadi deb ataladi. 

 

Teylor  ko‘phadi  (3.2)  shartni  qanoatlantirishini  isbotlaymiz.  Funksiya  va 



Teylor  ko‘phadi  ayirmasini  R

n

(x)  orqali  belgilaymiz:  R

n

(x)=f(x)-P

n

(x).  (3.4) 

shartlardan R



n

(x

0

)=R

n

’(x

0

)=...= R

n

(n)

(x

0

)=0 bo‘lishi kelib chiqadi.  

Endi  R



n

(x)=o((x-x

0

)

n

),  ya’ni 

0

x



x

lim



n



n

)

x

x

(

)

x

(

R

0



=0  ekanligini  ko‘rsatamiz.  Agar 

x



x



0

  bo‘lsa, 

0

x

x

lim



n



n

)

x

x

(

)

x

(

R

0



  ifodaning  0/0  tipidagi  aniqmaslik  ekanligini  ko‘rish 

qiyin emas. Unga Lopital qoidasini marta tatbiq qilamiz. U holda 

0

x

x

lim



n



n

)

x

x

(

)

x

(

R

0



=

0

x



x

lim

1



0



n

n

)

x

x

(

n

)

x

(

'

R

=…=


0

x

x

lim



)



x

x

(

!

n

)

x

(

R

)

n

(

n

0

1





=

0

x



x

lim



!



n

)

x

(

R

)

n

(

n

=

!



n

)

x

(

R

)

n

(

n

0

=0, demak x





x

0

 da R



n

(x)=o((x-x

0

)

n

) o‘rinli ekan. 

 

Shunday qilib, quyidagi teorema isbotlandi: 



 

Teorema. Agar y=f(x)  funksiya  x

0

  nuqtaning biror atrofida n  marta 

differensiallanuvchi bo‘lsa, u holda x



x



0

 da quyidagi formula 



f(x)= f(x

0

)+ f’(x

0

)(x-x

0

)+ 

!

2

1



f’’(x

0

)(x-x

0

)

2

+ ... +

!

n

1

f



(n)

(x

0

)(x-x

0

)

n

+o((x-x

0

)

n

)  (3.6) 

o‘rinli bo‘ladi, bu erda R



n

(x)=o((x-x

0

)

n

) Peano ko‘rinishidagi qoldiq had. 

 

59 


Agar (3.6) formulada x

0

=0 deb olsak, Teylor formulasining xususiy holi 

hosil bo‘ladi: 

f(x)=f(0)+ f’(0)x+ 

!

2

1



f’’(0)x

2

+ ... +

!

n

1

f



(n)

(0)x

n

+o(x

n

).  (3.7) 

Bu formula Makloren formulasi deb ataladi. 

 


Download 0,89 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   ...   7   8   9   10   11   12   13   14   ...   18




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©hozir.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish