R. I. G im u s h, F. M. M a t m u r o d o V

M o liy a v iy n a zo ra t
IK n in g y ak u n iy iq tiso d iy k o ‘rsa tk ic h la rig a
yo‘naltirilgan b o ia d i. U ning obyektlari b o ‘lib foyda, faoliyat xarajatlari, 
ishlab chiqarish va sotish ko'lam i, investitsiyalar va ulardan foydalanish 
samaradorligi va IK ning ham da alohida loyihalarning moliyaviy holati 
(to'lovga qobiliyatliligi va likvidliligi) hisoblanadi.
Dunyo tajribasida moliyaviy nazorat bir butun kontrolling tizimi do- 
riasida olib boriladi.
IKdagi innovatsiyaning m a’muriy nazorati ham ierarxik tuzilishga ega. 
Lekin ular birinchi b o ‘lib natijaviy ko‘rsatkichlarga emas, balki innovatsi- 
yalar boshqaruviga tarqaladi. M a ’muriy nazorat obyektlari b o ‘lib, loyiha- 
lar va ularning alohida bo'Iim lari, rejaviy vazifalar, m uddatlar va yetkazib 
berishlar, jamoadagi ijro etuvchilar holati, tadqiqotlar ishlab chiqishlar- 
laming mavzuviy rejalari ham da ishlab chiqarish dasturlarini amalga oshirish 
hisoblanadi. M a’muriy nazorat innovatsion m enejm entning ham strate- 
gik, ham operativ qismini o ‘z ichiga oladi. IKdagi m a’muriy nazoratni 
tashkil etish asosida maxsus tuziladigan hisobning va boshqaruvning bar- 
cha darajalari hisoboti standart tizim lari qoilaniladi.
Nazorat boshqaruvining shakllari va ko‘lami ikki omilga bog‘liq: nazorat 
subyektlari va ulami tashkil etishning aniq vazifalari. H ar bir IK innovatsion 
faoliyati bo'yicha o'zining ichki nazorat tizimiga ega va u ham m a darajadagi 
menejmentning boshqaruv qarorlarini qabul qilish uchun zarurbo‘lgan axborot 
bilan ta’minlaydi. Bundan tashqari IK mustaqil xo'jalik subyekti sifatidan tashqi 
nazorat oiganlari uchun obyekt hisoblanadi: yuqori turuvchi tashkilotlar, davlat 
xaiqaro nazorat oiganlari. Tashqi va ichki nazorat to ‘liq hamda tanlangan 
ko‘rinishga ega bo‘ladi. T o‘liq nazorat IK tashkiliy tizimida qabul qilingan 
doimo harakatda boiuvchidir, u butun tizim sifatida ko‘riladi. Tanlangan 
nazorat, odatda, bir martalik tadbir sifatida boiadi.
Innovatsiyalarni boshqarishning asosiy funksiyalarini ko‘rib chiqish va 
ularni am alga oshirish tartib i in n o v atsio n m en e jm e n tn in g um um iy 
texnologik tizimini tashkil qiladi. U lar bir xil darajada m enejmentning ham
strategik, ham operativ doirasida m uhim. H ar bir juft boglangan pred- 
met funksiyalar «maqsad — omil» davrida faoliyat yurituvchi o ‘zida yopiq 
boshqaruv qarorlari ko‘rinishini aks ettiradi.
Birinchi «maqsad — rejalashtirish» ko'rinishida rejalashtirish jarayoni ko‘rib 
o'tilgan tadbirlarva rejalashtirilgan resurslar belgilangan rivojlanish maqsadi- 
ga erishishni ta’minlash shartida tugaydi. Aks holda rivojlanishning birinchi 
maqsadlarini o ‘zgartishiga to‘g‘ri keladi. «Rejalashtirish — tashkilot» ikkinchi 
bosqichida belgilangan rejaviy vazifalami samarali ijro etishni ta’minlovchi 
tashkiliy rejalami izlash tushuniladi. Va nihoyat uchinchi «tashkilot-nazorat» 
bosqichida qabul qilingan tashkiliy shartlarga muvofiq rejaviy vazifalar va 
kelishmovchiliklarni oldini oluvchi qarorlar ishlab chiqish tushuniladi.
21

---