R. I. G im u s h, F. M. M a t m u r o d o V

Yangilik kiritishning sof raqobat bozori.
S of raqobat bozori sotuvchi va oluvchilarning shunday uyushm asiki, 
unda yuqoridagilar joriy baholarga ta ’sir ko'rsatm aydi. S o f raqobat tu sh u n - 
chasidan foydalanish bizni narxli, narxsiz, insofsiz va boshqa xil raqobat - 
larni k o ‘rib chiqishdan ozod qiladi va shu bilan birga ishlab chiqarish
m unosabatlari subyektlari orasida eng foydali sohaga kapital q o 'y ish n i 
taqsim lash bozori, resurslar m anbayi, ilmiy va ilmiy texnikaviy faoliyat- 
ning nam unalari kabi sohalarda kurashishini o ‘z ichiga oladi.
O ldin aytib o ‘tganim izdek, ilmiy va ilmiy texnikaviy faoliyati natijasi 
sifatida yangilik to yangilik kiritililishi va xalq om m asiga yangi tovarlarni, 
texnologiyalarni, xilma-xil xizm atlarni, yangi uslublarni va boshqalarni tan
olinishida bo'lg an jarayon vaqt va xarajatlar bilan bog‘liq.
S o f raq ob at bozori bu ja ra y o n d a ikkilam chi p ozitsiy ada nam o y o n
b o ‘ladi, ya’ni u lar o'zlarida birlik va qaram a qarshi tom o n larn i kurashini 
ifoda etadi. Tashkilotning yangiliklar bozorida h ar xil form ada qatnashishini 
aniqlovchi sharti bo 'lib ilmiy va ilmiy texnikaviy faoliyat sohasiga va yan- 
gilikni kiritish jarayonini qayta tashkil etish yoki o'qitishga sarflanadigan 
investitsiya hajm i hisoblanadi.
Kapital bozori. Rivojlanishni xohlam agan tashkilotni topish qiyin. U y 
xo'jaligiga m ebel, videojihoz, avtom obil, gilam lar sotib olish yoki yangi- 
lash kerak. Korxonaga esa tashqi va ichki bozorlarda raqobat qila oladi- 
gan texnologiyalarni sotib olish, o ‘zining m ahsulotini taqsim lash uchun 
yangi bozorlarni topish, yangi yetkazib beruvchilar va iste’m olchilar topish 
kerak bo'ladi. Davlatga esa yangi xil qurol-yaroqlar, ekologik to za energi- 
yalar, resurslarni iqtisod qiladigan texnologiyalar kerak b o ‘ladi.
Jah o n uyushm alari. M ars va boshqa sayyoralarni o ‘zlashtirish, jah o n
okeani resurslaridan qanday foydalanishning yo'llari kerak. Z am onaviy 
taraqqiy etgan ilm lar va texnikalar bularning ham m asiga bugunoq erishishga 
y o ‘l qo'yadi. A m m o yuqorida sanab o 'tilg an ehtiyojlarning ham m asini 
asosiy cheklanishi sifatida har xil turdagi (sizdali, aylanm a, aksionerli, ven- 
churli, nizom li va boshqa) kapital nam oyon bo'ladi. Kapital bozori rivoj- 
lanishining asosiy m ezonlarini 1.2-chizm ada ko'rsatib o ‘tilgan. In n o v a t­
siya sohasida aniqlovchi rolni uzoq m uddatli va o ‘rta m uddatli investitsi- 
yalar o'ynaydi. Innovatsion jarayon, odatda, o ‘rtacha 3-5 yil va undan 
yuqori m uddatlarda davom etadi. 0 ‘zbekiston Respublikasi Davlat m ulk 
qo 'm itasi to m o n id a n ishlab chiqilgan 0 ‘zbekiston davlat sanoat siyosati 
konsepsiyasida quyidagi sanoatdagi investitsion siyosati m uhim n o rm a- 
larini qonuniy tartibda m ustahkam lash k o ‘rib chiqiladi:
Respublika budjetidan faqat fundamental ilmiy tadqiqotlar va notijorat 
xarakterga ega bo‘lgan obyektlar va shu bilan birga milliy xavfsizlikni ta ’minlash 
bilan bog‘liq obyektlar qaytarmaslik sharti bilan moliyalashtirladi.
Boshqa xil m arkazlashgan investitsiyalar qaytarish sharti bilan va tan - 
lov asosida am alga oshirilishi m um kin.
12

---

1.2-chizma. Innovatsion sohada kapital bozori.
Davlat resurslarini qaytarish sharti bilan berishni foydali shakllari b o ‘lib, 
qim m atli qog'ozlarni xarid qilish y o ‘li bilan investitsiyalash yoki chiqari- 
layotgan qim m atli qog‘ozlarga kafolat berish hisoblanadi. Investitsiyalar- 
ning um um iy ko'rinishi o ‘zida iqtisodiyotni h a r xil sohalariga foyda olish 
m aqsadida uzoq m uddatli vositalarni qo'yishni nam oyon etadi. Maxsus ada- 
biyotlarda investitsiyaning xilma-xil klassifikatsiyalashgan variantlarini ko'rish 
m um kin. U lardan bin 1.3-chizm ada ko‘rsatilgan iqtisodiy m ohiyat va in ­
vestitsiya m aqsadiga ko‘ra investitsiyalar real va m oliyaviy investitsilarga 
b o ‘linadi. Real investitsiyani tashkilotlar, korxonalar va boshqa xil uy xo‘jalik 
subyektlari yer, ishlab chiqarish vositalarini sotib olish jarayonida amalga 
oshiradi. Moliyaviy investitsiyalar — bu uy x o ‘jalik subyektlari va xususiy 
shaxslarning h ar xil elem en tlarto m o n id an chiqarilgan qim m atli qog'ozlarni 
sotib olishidir. Berilgan holatda biznesga kapital qim m atli qog‘ozlarga vosi­
talarn i investitsiyalash orqali keladi. Innovatsion soha o ‘zida yangiliklar 
yaratuvchilar, investorlar, raqobatbardosh tovar va xizm atlar ishlab chiqaruv- 
chilam i nam oyon etadi. M ana shu yerda innovatsion jarayon tam om b o iad i.
13

---

M e ’yoriy baza