R. H. Djurayev pedagogika fanlari doktori, akademik

O‘quv-tarbiyaviy vaziyatlarning turlari va ularni tashkil qilish 
shakllari
.
 
O‘quv-tarbiya turlari turli sohalarga ko‘ra tasnif etiladi. Ko‘proq 
umumlashgan tasnif o‘zida aqliy, mehnat, jismoniy tarbiyani qamrab oladi. Ta'lim 
muassasalaridagi tarbiyaviy ishlarning turli yo‘nalishlari bilan bog‘liqlikda 
fuqarolik, siyosiy, baynalmilal, axloqiy, estetik, mehnat, jismoniy, huquqiy, 
ekologik, iqtisodiy tarbiyaga bo‘linadi. Institutsional belgilariga bo‘yicha oila, 
ta'lim muassasasi, ta'lim muassasasidan tashqari, diniy, bolalar, yoshlar 
tashkilotlaridagi tarbiya, maxsus ta'lim muassasalaridagi tarbiyaga bo‘linadi. 
Tarbiya va tarbiyalanuvchilar orasidagi munosabatlar uslubiga ko‘ra 
avtoritar, demokratik, liberal, erkin tarbiya; turli falsafiy kontseptsiyalar bilan 
bog‘liqlikda pragmatik, aksiologik, jamoaviy, individual tarbiya farqlanadi. 
Tarbiya jarayonida asosiy vazifa ta'lim - tarbiya berish, yoshlarda bilim, 
ko‘nikma, malakalarni muttasil oshirib borish, ularda tafakkur, ilmiy dunyoqarash 
va mafkuraviy tushunchalarni shakllantirishdan iboratdir. 
Mafkura - inson ruhiyati, tafakkur va dunyoqarashini o‘zgartiradigan kuchli 
vositadir. Uning g‘oyalari xalqning ishonch - e'tiqodi, intilish va manfaatlari 
ifodasiga aylansa etarlicha samara beradi. Shuning uchun ham mafkura 
sohasidagi targ‘ibot va tashviqot ishlarini, Tahsil oluvchilarning tushunchasi, aql 
- idroki va tafakkur darajasini inobatga olgan qolda marifiy yo‘l va usullar orqali 
amalga oshirish taqoza etiladi. 
 
Tarbiyada insonparvarlik va demokratiya tamoyillari.
O‘qituvchining 
bilim saviyasi ma'naviyati jamiyatni harakatga keltiruvchi, taraqqiyotgga eltuvchi 
etakchi omillardan biridir.. Tarbiyada inson shaxsini oliy ijtimoiy qadriyat deb tan 
olish, har bir insonning betakror va o‘ziga xosligini hurmatlash, uning ijtimoiy 
huqo‘qi va erkinligini hisobga olish lozim. Tarbiyani demokratiyalash - bu 
tarbiyani ma'muriy ehtiyoj va qiziqishlardan yuqori qo‘yish, tarbiyachi va 
tarbiyalanuvchilar o‘rtasida o‘zaro ishonch, hamkorlik asosida pedagogik 
munosabatlar mohiyatini o‘zgartirish demakdir. Tarbiyaviy faoliyatni 

---

131 
demokratiyalash va insonparvarlashtirish uning mohiyatini va mazmunini qayta 
tafakkur etishni ko‘zda tutadi. Shaxsning rivojlanishi va o‘zligini anglashni 
ta'minlaydi.