Р е с п у б л и к а с и о л и й в а Урта м а Х с у с таълим вазирлиги


Шерикчнлик асосида ншлайдиган корхоналар фойдаланишн учун



Download 8,37 Mb.
Pdf ko'rish
bet14/29
Sana18.07.2022
Hajmi8,37 Mb.
#820229
1   ...   10   11   12   13   14   15   16   17   ...   29
Bog'liq
Audit (H.Sanayev, R.Narziyev)

Шерикчнлик асосида ншлайдиган корхоналар фойдаланишн учун
ах борот маълумотларн тавсифномаси
?заро шерикчи- 
тик гурухдари
К о р х о н а н и н г
би рлаш тирган 
хужалик субъек- 
ти фаолиятига 
\иссаси
Кдйтим талаб
Т а\п и л к,илиш 
предметлари
1. Маъмурият
2. Хиэмат кур- 
сатувчи ходим- 
лар
3. Мол етказиб 
берувчилар
4. Харидор ва 
мижозлар
5. Мулкдорлар
6. К^арз берув­
чилар
7. Давлат ор- 
ган лари
ва 
б ю д ж е т д а н
ташцари жам- 
гармалар
Бошцарув иши- 
ни билиши
Ме^нат так,си- 
моти асосида 
бажариладиган 
ишлар
Моддий бойлик 
ресурсларни ет- 
казиш
М а \с у л о т
ва 
хизмат
Корхонанинг Уз 
капитали
Карзга олинган 
капитал
Жамият ривожи 
учун зарур маб- 
лам ар
М е \н ат га \ а к
тулаш ва бошка 
р а р б а т л а н т и - 
ришлар
Ме\нат )оди ва 
ижтимоий ша- 
роит
Шартнома ба- 
\олари
Шартнома ба- 
^олари
Дивидентлар
Фоизлар
С о ли клар 
ва 
бошхд бадаллар
Барча ахборот 
м аълум отларн 
б о ш к ,а р у в ч и - 
ларга бериладн
М олиявий на- 
тижалар
М о л и я в и й
а^вол
М о л и я в и й
а*ьол
М олиявий на- 
тижа ва молия­
вий а\вол
Т у гати ш
б а ­
л а н с ку р сат- 
кичлари
М олиявий на- 
тижа ва улар- 
нинг 
ЙИРИНДИ-
си
аудиторлик фаолиятини тартибга солувчи норматив хуж- 
жатлар асосида \ам д а шартномалар доирасида маълум 
бир икгисодий, хуЬкалик муаммоларини ечиш га кара- 
тилган. Албатта, аудит билан аудиторлик ф аолияти- 
нинг максади бир хил эмаслигини пайкаб олиш ки- 
йин эмас.
Аудиторлик фаолиятининг максади тушунчаси бош - 
кдча б^либ, у х^жалик субъектларининг бухгалтерия 
учёта, ^исоботнинг ишончли булишини, амалга ош и- 
рилаётган хужалик, молия операцияларининг норм а­
тив хужжатларга мос келишини текш ириш дан иборат.
Молия хисоботлари куйидаги максадларда текш и- 
рилади:
www.ziyouz.com kutubxonasi


— молия ^исоботдаги маълумот курсаткичларини 
тасдикдаш ва ундаги мавжуд камчиликларни очиб таш- 
лаш ;
— бухгалтерия учёти ва \исоботлари давридаги ха- 
раж ат, даромад ва молиявий натижаларнинг аник,, 
объектив акс этгирилишини курсатиб бериш;
— хужалик субъектида бухгалтерия учётининг мав­
жуд к,онун ва норматив хужжатларга мос равишда юри- 
тилиш и, \исоботлар тузилишини назорат кдлиш, кор- 
хонага тегишли капитал активларига, тулов мажбури- 
ятларига методологик бах;о бериш;
— карзга олинган маблаклардан самарали фойдала- 
ниш , иш га солинмаётган захираларни а н и м а т .
Курсатиб утилган мак,садларни амалга оширишда 
аудиторлар вазифаларини белгилаб олиш хам катга 
ахамиятга эга. Жумладан, хужалик субъекти хисоботи- 
да барча актив ва пассивларнинг тула акс этгирилиши 
масаласи уз аксини топиши лозим:
— хисобот тузишда барча хужжатлардан фойдала- 
ниш (к^ ш л о к хужалик корхоналарида таннарх ^исоб- 
лаш услублари асосида к,илинганлиги);
— корхонанинг х,исоб рацамидаги мулкларни ба*о- 
лаш услубларининг кончал и к тугрилигини текшириш..
Бунда аудитор солик, ва солик,сиз туловлар учун 
корхона ф ойдасининг солик;к,а тортиладиган базаси 
т^рри аникданганини ало^ида текшириши, шунинг- 
дек, к^йидаги масалаларни аникдаштириши лозим:
— хужалик субъектида устав капиталини тулдириш 
буйича карорларнинг тула бажарилишини;
— синтетик ва аналитик учёт балансидаги актив 
хамда пассивлар бирлигини;
— дебитор ва кредитор кррзларнинг тула акс этги­
рилиш ини.
Аудиторлар дебиторлик ва кредиторлик к;арзларини 
муддатли ва муддати утган царзлар ва мамлакат ичида- 
ги ва ташкрридаги дебиторлик хдмда кредиторлик карз- 
лари нуцтаи назаридан куриши лозим.
Аудитор 
уз 
хулосасини ёзишга тайёргарлик пайтида 
Куйидаги ‘масалаларга ало^ида эътибор килади:
— хужалик операцияларининг корхонада учёт сиё- 
сатига м увоф ик акс этгирилиши, мулкларни бахдпаш- 
ни н г тугри ташкил кдлинганлигини;
— \исоботда даромад ва харажатлар цамраб олин- 
ганлиги;
www.ziyouz.com kutubxonasi


— жорий йил харажатларининг даврлар ва иктисо- 
дий мазмундан келиб чекланганлиги;
— аналитик учёт айланма кайдномалари х,ар ой- 
нинг биринчи санасида тузилганлиги.
Аудитор хулоса ёзишда алохдда эътибор бериш ло- 
зим булган масалалар:
— ^исоботнинг фойлаланишга ярок^илиги (моддий- 
товар умумий кийматининг корхона э^гиёжидан келиб 
чициши);
— \исоботнинг асосли эканлиги (моддий-товар кий- 
матининг кисобот ва балансда т£ла акс эттирилиши);
— ^исоботнинг тугалланганлиги (моддий товар кий- 
мати за^ираларининг т$три ^исобланганлиги балансда 
курсатилганлиги, балансга Узгартиришлар киритилган- 
лиги);
— ^исоботни ба^олаш, моддий-товар киймати кол- 
диганинг сумма ва микдор жихдтидан балансга мос 
келиши;
— \исоботда хужалик маблакларининг т^ ф и тур- 
к у м л а н га н л и ги (м о д д и й -т о в а р к и м а т л и к л а р н и н г
счётларда ту ф и акс эттирилиши);
— ^исоботда таксимот иш ларининг т у ф и бажарил- 
ганлиги (моддий-товар кийм атининг сотиб олиниши 
ёки сотилиши даврлар б^йича х^соботда 
т рри
таксим- 
лаб курсатилганлиги);
— \и со б о т тузишда белгиланган тартиб ва коидага 
риоя килинганлиги (моддий-товар кийматлари йигсш- 
дисининг бош дафтардаги суммага мос келиши);
— ^исоботда барча масалаларнинг т^лик берилган- 
лиги (моддий-товар кийматининг методик жщатдан 
туф и ба\оланиш и ва х^соботларда акс эттирилиши).
Аудиторлар аудит текшируви ж араёнида хужалик 
субъектларига назарий ва амалий масалаларни ечиш 
б^йича куйидагича ёрдам курсатиши зарур:
— хужалик операцияларининг конунийлигини, бух­
галтерия х^соботларининг т^ ф и юритилганлигини тек- 
шириш;
— бухгалтерия учётини ташкил килишга;
— бозор иктисодиёти ш ароитида бухгалтерия учё- 
тининг т ^ ф и тузилишига;
— солик ва соЛиксиз -ф ю вл арн и н г режалаштири- 
лиши ва кисобланишига амалий ёрдам бериш;
— учёт ва назорат молиялаш тириш нинг долзарб ма- 
салалари буйича масла^ат хизмати курсатади;
— хужалик фаолиятини та\лил эти ш ва бадолаш;
www.ziyouz.com kutubxonasi


— таъсис хужжатларнинг мал акали асосда тузили- 
шига кумаклаш иш ;
— келаж акда хужалик юритишда ишончли шерик- 
ларни топиш ;
— ахборот маълумотларини мижозларга Уз ваксила 
етказиш ва \о казо .
Аудит текш ирувини утказишда уни амалга ошириш 
боскичларини билиш катта а^амиятга эга.
Аввало, аудит текшируви буйича иш \аж мини, яъни 
куламини белгилаб олиш зарур. Бунда аудитор фаолия- 
ти \ак,идаги цонунлар ва бошкд норматив \ужжатлар, 
мижозлар билан тузилган шаргнома шартлари эъти- 
борга оли н аЛ к Мазкур иш бухгалтерия учёти, ички 
хужалик назорати, корхонанинг хужалик ишлаб чик£- 
риш ва м олия фаолиятини уз ичига олади ва текши- 
риш объектлари \ак,ида етарлича маълумотлар олиб 
Урганиш, хулоса ёзиш муддатини белгилаш билан ре- 
жалаштирилади.
И ккинчи боск,ич аудит ишлари режасини тузиш 
хисобланади. Я ъни тахминий та\лиллар асосида кдли- 
надиган иш ларни ба\олаш , бу ишга жалб к,илинадиган 
мутахассислар руйхатини тузиш, текширувни бажариш 
муддатини аниедаш зарур. Аммо шуни ало\ида к,айд 
кдииш лози м ки , ишга мутахассис жалб килинса *ам 
аудиторнинг масъулияти тула сацданиб колинади.
Учинчи боск;ич корхонадаги бухгалтерия учёти ти- 
зими ва ички хужалик назоратини ба\олаш дан иборат. 
Асосий эътибор хатоларнинг булмаслигига, молия ^исо- 
ботларидаги маълумотларнинг ишончлилигига карати- 
лади.
Туртинчи бос^ич барча маълумотларни туплаш, 
аудиторлик текш ирув якунларини тасдиедашдан ибо­
рат. Беш инчи боск^чда тасдикданган маълумотларни 
тегишли ^ужжатлар билан расмийлаштириш лозим. 
Н и\оят охирги босцич, бу аудиторлик текшируви яку- 
ни буйича хулоса ёзиш ва \исобот тузишдан иборат. 
Бунда аудитор хулосасининг амалдаги к;онунчилик ва 
тартибга солувчи норматив хужжатларга мослиги баён 
этил ад и, ёки хулоса ёзмасликка ^онуний асос курса- 
тилади.
Аудит текш ирувини утказишда бажариладиган иш - 
лар хажмини белгилаб олиш масаласи мухим х,исоб- 
ланди. М асалан, агарда молиявий хисоботни аудит тек- 
ширувидан Утказиш мацсад кдлиб олинган бупса, мо­
лия \исоботидаги барча маблаглар, уларнинг манбала-
www.ziyouz.com kutubxonasi


ри, дебитор, кредитор одэзлар, молиявий натиж алар, 
даромад ва айланма маблаЕларни (энг камида 5 ф ои зи , 
иктисодий нисбий курсаткичларнинг камида 3—5 й и л- 
лик маълумотлари) текш ириш ишлари белгилаб оли- 
нади. Бунда корхонанинг авансланган капитали, ки м - 
матба^о кргозларнинг дивиденд суммалари буйича барча 
зарур маълумотларни 
íihfmuj
, та\пил кд ти ш назарда 
тутилади.
Аудиторлик фаолиятини амалга ош ириш да аудит 
текширувининг турларини фаркдай билиш зарур. Аудит 
турларига куйидагиларни санаб утиш лозим:
а) ички аудит текшируви;
б) таш^и аудит текшируви.
Ички хужалик аудит функционал амалга ош и ри ли - 
шига караб бошк,арув ёки ишлаб чикрриш аудитига 
булинади. Бундан ташкдри, хужалик фаолияти аудити, 
норматив хужжатлар талабига мос келувчи аудит, м о ­
лиявий ва махсус аудит, мажбурий аудит ва ташаббус 
билан амалга ошириладиган аудитларни санаб утиш
мумкин.
Мажбурий аудит давлат бошкдрув органлари буй- 
руги билан амалга оширилади. Ш унингдек, дастлабки 
ва келишилган аудитлар мавжуд. Дастлабки аудит м и- 
жоз билан келишилган долда утказилади, кдйта утка- 
зиладиган аудитлар хам булади.
Аудитнинг ривожланиш боскичларининг куйидаги 
хиллари мавжуд:
а) тасдикдовчи аудит;
б) тизимли-мулжалланган аудит, яъни ички н азо - 
ратнинг самарадорлигини аникдашга каратилган тек- 
ширув;
в) таваккалчиликка асосланган аудит, яъни аудит 
текшируви.
Таваккалчиликка асосланган аудит текшируви куйи- 
дагича:
1) Бухгалтерия хисоб-китоб хизмати аудиторлари 
(асосан энг катга бошкарув назоратчилари).
2) Солик инспекторлари, давлат бюджета буйича 
текширувни амалга оширувчи малакали мутахассислар.
3) Ички хужалик аудиторлари.
4) Кдсамёд кдлган бухгалтерлар (улар аудиторлик 
фирмалари томонидан молия хисоботларини текш и - 
риб, аудит кил ад и.
Аудит мазмунан куйидаги йуналишларга эга:
банк аудити;
www.ziyouz.com kutubxonasi


ижтимоий сутурта аудити;
биржа аудити;
бюджетдан ташкдри жамгармалар аудити;
инвестиция муаммолари аудити.
Аудиторлик андозалари аудит талабларига мувофиц 
таш кил топган сифат курсаткичларга жавоб беради.
Ф икрим изча, таш ки ва ички аудитлар ф аркини 
кенглигича ёзиш маъкулдир (55-бетдаги жадвалга кдрал- 
син).
Аудит андозаларининг асосий тамойиллари куйида- 
гича:
— аудиторлик текширувининг сифатли булишини 
таъминлаш;
— аудиторлик ф аолиятига илмий-тадкик;отчилик 
натижаларини жорий килиш;
— аудиторлик маълумотларидан фойдаланувчилар- 
га аудиторлик текширув жараёнларини тушунтириш;
— аудиторлик касбини оммалаштириш;
— мижозлар билан малака асосида музокаралар олиб 
бориш ;
— аудиторлик текширув жараёнларида элементар 
алокасини таъминлаш ва \оказо.
Халкрро аудиторлик андозалари куйидагиларни уз 
ичига олади:
— молиявий ^исобот текшириш хджми ва мак,сад- 
л ари н и белгилаш;
— аудит Утказиш буйича розилик хатларини олиш.
Аудит утказиш нинг асосий тамойилларида ишга
масъулият билан к а р а т , объектив, мустакил билиш, 
ваколатлилик, корхона сирини ошкор кдлмаслик, за- 
рур малакага эга булиш, аудиторлар текширув натижа- 
ларидан фойдаланиш, уларни режалаштириш, хужжат- 
лаш тириш , аудитор учун маълумотлар олиш нинг учёт 
тизим ини, ички хужалик назоратини текш ириш ва ху- 
лоса ёзиш;
— аудитни режалаштириш;
— бош кэ аудиторлар иш натижаларидан фойдала­
ниш ;
— корхонапаги бухгалтерия ^исоби тизимлари ва 
ички хужалик назоратини бадолаш;
— аудит сифатини назорат килиш;
— аудит текширув маълумотларини оЛиш;
— хужжатлаштириш;
— ички хужалик аудиторлар текширув ишларидан 
фойдаланиш ва уни ба\олаш ;
www.ziyouz.com kutubxonasi


Омиллар
Ички хужалик 
аудити
Ташки аудит
Куйилган вази- 
фалар
Т е к ш и р у в н и н г
хджми, мак,сади кор- 
хона бошцаруви то- 
монидан куйилади
М и ж о з б и л а н аудитор 
уртасидаги шартномага му­
вофик белгиланади
Аудит текши- 
рув объектлари
Айрим функционал 
вазифаларни ечиш, 
улар юзасидан текши- 
рув ва тадбирларнинг 
ахборот 
тизимини 
белгилаб олиш
Асосан учёт ва ^исобот ти- 
зимлари кай тарзда экаи- 
лигини куриш
Максад
Корхона ра\бари то- 
монидан белгиланади
Аудит х,акидаги конун ва 
бош ка норм атив-техник 
\ужжатлар талабига муво­
фик белгиланади
Ф о й д ал а н и ш
к у р о л л а р и 
(манбалари)
Аудитор томонидан 
танлаб олинади
Умумий кабул килинган 
аудиторлик андозалари би­
лан белгиланади
Фаолият турла- 
ри
Бажариш фаолияти
Ишбилармонлик фаолияти
Ишнинг уюш- 
тирилиши
Корхона ра^бари то­
м он и д ан цуйилган 
топширик бажарилади
Кабул килинган андоза ва 
Кридалар асосида аудитор то­
монидан белгилаб олинади
Муносабатлар
Р а \б а р том онидан 
уюштирилади
Тенг ш ериклик асосида 
мустакил белгиланади
Субъект
Корхонада ишлайди- 
ган моддий, мансаб- 
дор шахе
Махсус малака га эга 
бул- 
ган ваколатли ишбилармон
Малака
Корхона рах,бари то­
монидан унинг кдра- 
шига мувофик аник,- 
ланади
Давлат органлари томони­
дан тартибга солинади
\ а к т^лаш
Штат жадвали буйича
Шартнома буйича
Жавобгарлик
Ра^бар олдида Уз ман- 
саб мажбуриятларини 
бажариш
К,онун ва норматив луж- 
жатларга мувофик; мижоз 
олдидаги мажбурияти
Услублар
Аудит утказиш техно- 
логияси асосида була- 
ди, факдг 
аницдик 
дараж аси
буйича 
фаркланади
Б ош ка ю ридик шахслар 
билан боглаб текшириш
Хисоботлар
Ра\барга \исобот бе- 
ради
А хборот агентликларида 
эълон килиш, мижозга уз 
хулосасини етказиш
www.ziyouz.com kutubxonasi


— хатоларни ва к^шиб ёзишни аникдаш;
— та^лилий текширув;
— аудиторлик хулоса ва \исоботларни тузиш ва 
хрказо. У ларнинг умумий сони 29 та.
И чки хужалик аудиторлик стандартлари:
— р озилик буйича аудит максадини белгилаш;
— бизнес-реж а ва ишларга ш а р \ бериш;
— корхонадаги бизнес таваккалчиликни бахдлаш;
— ички аудитни ба^олаш, унинг стратегик йуна- 
лиш ларини белгилаш;
— аудиторлик текширув стратегиясини белгилаш;
— ички хужалик аудиторлик хизматининг самара- 
дорлигини белгилаш.

Download 8,37 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   ...   10   11   12   13   14   15   16   17   ...   29




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©hozir.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish