R e s p u b L i k a s I k o n s t I t u t s I y a s I n I

Ikkinchidan, 
Konstitutsiya va qonun talablari doirasida o ‘z 
nomzodlarini prezidentlikka k o ‘rsatish huquqi;
Uchinchidan, 
siyosiy partiyalarning barcha darajalardagi 
saylov komissiyalarining ishida qatnashish huquqi va kafolatli 
shart-sharoit yaratish;
To‘rtinchidan, 
Oliy sudga, prezidentlik saylovlari haqidagi 
Qonunning buzilishi faktlari ustidan shikoyat qilish huquqidir.
214

---

Saylov huquqining Konstitutsiyaviy prinsiplari yashirin ovoz 
berish yo‘li bilan umumiy, teng va to ‘g‘ridan-to‘g‘ri saylash 
huquqidir.
Prezident saylovlari haqidagi Qonun fuqarolarning saylov 
huquqining umumiyligi, y a’ni saylovchilar ro ‘yxatini tuzish 
tartibi, ovoz berish huquqini rasmiylashtirish va ovoz berish 
fak tin i ta sd iq la sh k ab i ta d b irla rn in g h u q u q iy jih a td a n
kafolatlanishini nazarda tutadi.
Teng saylov huquqi shundan iboratki, har bir saylovchi bir 
ovozga ega b o ia d i va barcha fuqarolar saylovlarda teng sharoit- 
larda ishtirok etadilar.
T o ‘g ‘r id a n - to ‘g ‘ri saylov h u q u q i sh u n d a n ib o ra tk i, 
saylovchilar Prezidentni saylashda bevosita ishtirok etadilar.
Yashirin ovoz berish esa saylovchining o ‘z irodasini bildirish 
ustidan nazorat qilishga yo‘1 qo‘ymaslikni nazarda tutadi. Bu 
K onstitutsiyaviy prinsip fuqarolarning o ‘z irodasini erkin 
bildirishini t a ’m inlashning huquqiy kafolatlanishi b o ‘lib, 
demokratik jamiyatning asosiy belgilaridan biridir.
Fuqarolarning Prezidentni saylash huquqlarini to ‘g ‘ridan- 
to ‘g‘ri yoki bevosita cheklashga yo‘l q o ‘yilmaydi. A lbatta, 
О ‘zbekiston Respublikasi Konstitutsiyasida belgilangan b a ’zi 
hollar bundan mustasnodir.
0 ‘zbekiston Respublikasining saylov kuniga qadar 18 yoshga 
to ‘lgan har bir fuqaro Prezidentni saylash huquqiga egadir. 
Prezidentlik saylovlarini tashkil etish belgilangan b a’zi hollar 
bundan mustasnodir. Prezidentlik saylovini o ‘tkazish 0 ‘zbekis- 
ton Respublikasi Oliy Majlisi palatalari tomonidan tuziladigan 
Markaziy saylov komissiyasi zimmasiga yuklatiladi.
0 ‘zbekiston R espublikasining II chaqiriq, sakkizinchi 
sessiyasida qabul qilingan: «Referendum yakunlari ham da 
d av la t hok im iy ati ta sh k il etilishinin g asosiy p rin sip lari 
to ‘g‘risida»gi K onstitutsiyaviy Q onunning qabul qilinishi, 
2002-yil 27-yanvarda o ‘tkazilgan referendumda mamlakatimiz 
Oliy M ajlisini ikki palatali qilib belgilash va 0 ‘zbekiston 
Respublikasi Prezidentining vakolat muddatini besh yildan yetti 
yillik qilib o ‘zgartirish to ‘g ‘,risidagi muhim masala b o ‘yicha 
qabul qilingan Oliy M ajlis q aro rin i hayotga ta tb iq etish 
borasidagi tarixiy jarayonlardan hisoblanadi. Ushbu Konstitu­
tsiyaviy Qonun asosida: « 0 ‘zbekiston Respublikasi Prezidenti 
saylovi, Oliy Majlis Qonunchilik palatasiga hamda Qoraqal- 
pog‘iston Respublikasi Juqorg'i Kengesiga viloyatlar, tum an­
lar, shaharlar davlat hokimiyati vakillik organlariga saylov ular-
215

---

ning Konstitutsiyaviy vakolati tugaydigan yilda - dekabr oyi 
uchinchi o ‘n kunliginining birinchi yakshanbasida o ‘tkaziladi.
0 ‘zbekiston Respublikasi Prezidenti saylovi hamda davlat 
hokimiyati vakillik organlariga saylov muddatlari bir paytga 
to ‘g ‘ri kelib qolgan taq d ird a, davlat hokim iyati vakillik 
organlirining vakolat muddati bir yilga uzaytiriladi».
Saylov jarayonlari uning birinchi bosqichi boim ish saylov 
muddatini tayinlash bilan boshlanadi.
Ushbu bosqichning turli davlatlarda turlicha k o ‘rinishlari 
mavjud b o ‘lib, aksariyat d av latlard a parlam entga saylov 
o ‘tkaziladigan kun davlat boshlig‘i tom onidan, Prezident 
saylovi kuni parlament tomonidan tayinlanadi.
Shunday holatlar ham borki, Konstitutsiya saylov o ‘tkazish- 
ning aniq muddatlarini emas, balki saylov o ‘tkazish shartlarini 
belgilab beradi. Masalan, Bolgariya, Polsha, Chexiya davlat- 
larida tegishli organ yoki mansabdor shaxsning vakolat muddati 
tugashi munosabati bilan saylov o ‘tkazish muddati belgilanadi.
Yuqoridagi misollardan k o ‘rinadiki, har bir mamlakatda 
davlat hokimiyat organlariga saylov o ‘tkazish muddati turlicha 
belgilangan. Bunga shu shakllangan munosabatlar, mamlakat 
xalqining mentaliteti, tarixiy shart-sharoitlar sabab b o iish i 
mumkin.
Saylovlarni o‘tkazish muddati belgilangan ushbu moddaning 
ikkinchi bandi ham juda muhim qoidani o ‘zida ifodalab beradi. 
Bilamizki, davlat hokimiyati organlarining vakolat muddati 
turlicha boisada, m aium davrga kelib, ushbu organlarga saylov 
bir vaqtga to ‘g‘ri kelib qoladi.
U shbu holatda Prezident bilan 
davlat hokim iyati vakillik o rgan­
larining bir vaqtda saylanishining 
oldini olish m aq sad id a quyidagi 
chora-tadbirni q o ila sh m a’qul deb 
topildi. Y a ’ni, davlat hokim iyati­
ning vakillik organlari boim ish Oliy 
Majlis, Q oraqalpog’iston R espub­
likasining J o ‘qorg‘i Kengesi, vilo­
yatlar, tum anlar va shaharlar davlat 
hokim iyati vakillik organlarining 
vakolat m uddatlari yana bir yilga 
uzaytiriladi. Demak, davlat bosh- 
lig‘i - Prezidentga saylov boiad igan
yil va kun ushbu qonun talabiga
216