Р е ж а “Тортувчи электр машиналари” фанининг электр ҳаракатланувчи таркибдаги роли ва ривожланиши

Ўзгармас токли ёрдамчи машиналар

ЭҲТдаги ўзгармас ёрдамчи машиналари конструкцияси уларнинг ток қабул қилиш тизими ва локомотивда жойлашиш ўрнига боғлиқ бўлади.

Ёрдамчи машиналарнинг электровоз кузовида ёки электропоезд кузови тагида жойлашиши уларнинг чангдан ва қордан мустаҳкам ҳимоясини таминлай олмайди. Шунинг учун ЭҲТда машиналар ўз-ўзидан шамоллатиладиган ёки боғлиқ бўлмаган ҳолда шамоллатиладиган усуллар қўлланилади.
Ёрдамчи машиналарга тортув машиналаридаги каби уларнинг габарит ўлчамларига ва оғирлигига қаттиқ талаблар қўйилмайди. Шунинг учун ёрдамчи машиналар лойиҳалашда уларнинг мустаҳкамлигига катта эътибор қаратилади. Бундай моторларнинг қувват бирлигига тўғри келадиган оғирлиги кўпинча 25-30 кг/квт оралиқда бўлади. Кучланиш 3000В ўзгартгичли машинали моторларда у 40-75 кг/квт гача тўғри келади. Юқори кучланишли ўзгармас токли ёрдамчи машиналарда фойдали иш коэффициентини ошириш ҳал қилувчи аҳамиятга эга эмас, кўп ҳолларда кучланиши 3000В бўлганда демпфер улар қаршиликка қўшилгандан ни ташкил қилади, қўшилмаганда эса 0,78-0,84ни ташкил қилади.
Кичик қувватни ва юқори кучланишли ёрдамчи машиналар тортув машиналарига нисбатан актив материалларни кам қабул қилиши билан ҳам аниқланади. Масалан уларнинг чулғамларида токнинг зичлиги тортув моторларига нисбатан анча кам бўлади (асосан ёпиқ ҳолда ишланган ёрдамчи машиналарда). Бироқ ГОСТ – 2582-81га асосан ёрдамчи машиналарнинг иссиққа чидамлилигини ошириш учун уларнинг чулғамини тайёрлашда ПСД, МГМ, ПЭТВСД ўтказгичларнинг В типдаги изоляцияси қўлланилади. Чулғамлар заводда таъмирлашда А- типдаги изоляцияли чулғамни В- типдаги изоляциялига алмаштирилади. Кўпинча ёрдамчи тортув машиналари коллектор пластинкалари орасидаги ўртача кучланиш бўлади. нинг бундай қийматини фақат якорь реакцияси асосий майдонининг силкитиши қийматининг пасайиши билан якорнинг тўғри чизиқли юкламасининг камайишида фойдаланиш мумкин. Асосан бундай турдаги моторларда якорнинг кўп чулғамли тўплами қўланилади, бу уларнинг актив ва индуктив қаршиликларини ошишига ва коммутация токининг камайишига сабаб бўлади. ВЛ-10 электровоз НБ-43 /М турдаги компрессор электр моторининг якор чулғами мисол учун ПЭЛШД турдаги етти параллел ўтказгичдан диаметри 0,86 мм ва етти ўрамдан иборат.
Параллел ўтказгичлар горизонтал қаторларда жойлаштирилади ва ўрамлар вертикал бўйича ўрнатилади ва бир-биридан қалинлиги 0,1 мм бўлган қистирма (прокладка) билан ажратилади.
Қобиқ изоляцияси 1,2 слюдинит ойнали лента ЛСГК – 110-ТТдан олти қатламда қалинлиги 0,11ммдан иборат, фторопластлентасининг бир қатлами қалинлиги 0,03мм ва ойнали лента билан бир қатлам ярим қобиқли қилиб тайёрланади. ТЛ-110м туридаги мотор-вентиляторнинг электр мотори бош қутиби ғалтаги ПСД типли 2,26х3,8 ммли тўғри бурчакли мис ўтказгичдан тайёрланади. Қобиқ изоляцияси Fсинфида бўлиб, ЛСЧОРу – ТТ ойна слюдинитли лентадан иборат.
Ғалтак қутб ўзаги билан ЭМТ-1эпоксид бирикмасидан тўйинтирилган ва ўзида ажралмас блокни ташкил этади.
Ёрдамчи электр машиналарнинг ишга тушириш характеристикасини ва ишини стабиллаш учун ўзгарувчан кучланишда уларнинг магнит тизимлари паст тўйинган қилиб тайёрланади. НБ-430 (расм 3) типдаги вентилятор мотрининг электромеханик характеристикаси катта юмшоқлик билан ажралади, у асосий қутб орасидаги катта ҳаво бўшлиғи ва магнит тизимининг паст тўйинишда эришиш мумкин. Кириш кучланишни аниқ ростланишга мўлжалланган машиналарда асосан кам тўйинган бўлади (бошқариш генераторлари ва уйғотгичларда). Ёрдамчи машиналарнинг лойиҳасини енгиллаштириш учун бевосита валга якорь ўзаги втулкасиз пластинкалардан тайёлаб ўрнатилади ҳамда ойнали лентадан бандаги қилиш кенг қўлланилмоқда. Электр машиналарнинг коллекторини пластмасали қобиқдан тайёрлашда АГ -4 пласстмасса қўлланилмоқда. Электр мустаҳкамлиги 50Г частотада 13 кв/ммда кам эмас ва зчлиги 1,9 Г/см³ ни ташкил этади.

U_c=3000Вли НВ- 430 турдаги мотор вентиляторнинг электромеханик характеристикаси.