R e j a: Til va nutqning inson hayoti va jamiyat taraqqiyotidagi o’rni

Hatto oddiy nutqda ham agar kuchli ta’sir qiluvchi ta’sir ko’rsatish vazifasi qo’yilmasa, faqat axborotning mazmuni emas, gapiruvchining so’zlashish ohangi ham idrok etiladi. Nutq texnikasini takomillashtirish uchun o’z ovozini chetdan turib eshitish muhimdir. Bu o’rinda magnitafon o’qituvchilarga bebaho yordam beradi. Og’zaki ta’sir qilishning har xil turlarini magnit lentasiga bir necha marta yozib olib, eshitib ko’rish zarur, shunga erishish kerakki, u galdan bu galga ovoz ohangi tobora aniqroq bo’lib borsin, hal etilayotgan vazifaga tobora mos kelib, so’zlovchining individual xususiyatlarini juda mukammal ifodalaydigan bo’lsin.

Pedagogik jarayonda qo’llanadigan o’zaro fikr almashishining asosiy shakllari tahlil qilish va ularga ta’rif berish bo’lajak o’qituvchining kasb - koriga o’z - o’zini tarbiyalashi uchun ham, pedagogik muomala madaniyatini takomillashtirish uchun ham asos bo’lib xizmat qiladi.

Tilshunoslik bolalar nutqni kattalarga taqlid qilish yo’li bilan egallab olishlarini isbotlab beradi. O’qituvchi nutqi o’quvchilar uchun namuna va ularga ta’sir etish vositasidir. Kichik sinf o’quvchilarining nutqlari uncha o’smaganligi sababli kattalar nutqidagi yaxshi jihatlariga ham, yomon tomonlariga ham bir xilda taqlid qilaveradilar. O’qituvchi nutqining xususiyatlari va nuqsonlari tarbiyalanuvchilar nutqining xususiyatlari va nuqsonlariga aylanib qoladi. SHuning uchun o’qituvchilar nutqiga g’oyat katta talablar qo’yiladi. O’qituvchining nutqi adabiy til mezonlariga javob berishi va bolalarning yoshiga mos, ularga tushunarli bo’lishi kerak, o’qituvchi o’z nutqida ko’proq sinonimlardan antonimlardan foydalanishi kerak.

Buning uchun u shoshilmasdan, duduqlanmasdan, ona tilidagi hamma tovush so’zlarni to’g’ri, aniq, burro, orfografiya normalariga rioya qilib talaffuz eta bilishi kerak. O’qituvchi ko’pincha bolalarga berilgan savolni bir necha marta takrorlaydi, bu berilgan savolni to’g’ri tushunib olishga, vujudga kelgan pauzani to’ldirishga yordam beradi. Bu vaqtda o’qituvchi bolalarga birgina fikrning o’zi turlicha bayon etilishi mumkinligini ko’rsata olish imkoniga ega bo’lishi kerak.