|
Qishlоq хo`jаligi yalpi vа tоvаr mаhsulоtlаrini
kеngаytirilgаn tаkrоr ishlаb chiqаrish.
Qishloq xo'jaligi yalpi m ahsuloti deganda, shu tarm oqning m a’lum bir davr
ichida ishlab chiqarilgan m ahsulotlari m iqdorining yig'indisi tushuniladi. U ning
tarkibiga faqat dehqonchilik va chorvachilik m ahsulotlari kiradi. Qishloq xo'jaligi
yalpi mahsuloti natural va qiymat ko‘rsatkichlarda hisobga olinadi. Natural
ko'rsatkichlar qishloq xo'jaligida yaratilgan iste’mol qiym atlarining tarkibi va
miqdorini aks ettiradi. Sentner, tonna va boshqa o'lchovlarda hisoblanadigan yalpi
m ahsulot ko'rsatkichiga, dehqonchilikda — alohida ekinlar yoki bir xil turdagi
qishloq xo'jaligi ekinlari asosiy m ahsulotlari, yosh ko'p yillik daraxtlam ing va
dehqonchilikdagi tugallanm agan ishlab chiqarishning (kuzgi ekinlarning ekish va
kelgusi yil hosili uchun xarajatlar) o'sishidagi o'zgarishlar, shuningdek, tarm
oqning boshqa (qo'shim cha) m ahsulotlari (som on, poxol va boshqalar);
chorvachilikda — tayyor m ahsulotning alohida turlari bo'yicha (sut, ju n , tuxum
va boshqalar) yalpi tushum : yosh m ollar va parrrandalarning tirik vaznining
o'sishi, shuningdek, tarm oqning boshqa qoldiq m ahsulotlari (go'ng va boshqalar)
kiradi. Qishloq x o ‘ja!igi yalpi mahsulotini qishloq xo'jalik korxonalari yalpi
mahsuloti bilan almashtirmasEik kerak. Qishloq x o ‘jalik korxoualarining yalpi
mahsuloti ancha keng m a’noga ega bo'lib, u o 'z ichiga qishloq xo'jalik
mahsulotidan tashqari yordam chi, sanoat va boshqa ishlab chiqarishlarni, ish va
xizm atlarni oladi. M asalan: xo'jalikda qayta ishlangan (un, o'sim lik, m ol yog'i va
h.k.) dehqonchilik va chorvachilik m ahsulotlari va boshqalar qishloq xo'jalik m
ahsuloti em as, balki sanoat mahsuloti hisoblanadi. U lar ham qishloq xo'jalik
korxonalari yalpi mahsuloti tarkibiga kiradi. Q ishloq x o ‘jaligi yalpi mahsulotini
umumiy ifodalash uchun taqqoslama va joriy baholarda, shuningdek, mahsulot
tannarx bo'yicha baholash lozim. M ahsulotning um um iy hajm ini, uning yiliar
bo‘yicha dm amikasidagi o ‘zgarishlarni aniqlash uchun, shuningdek, yillik va
soatlik m ehnat unum dorlik darajasini, fond qavtimini hisoblash va boshqa
maqsadlar uchun yalpi m ahsulot taqqoslam a baholarda baholanadi. Yalpi m
ahsulotni joriy baholarda aniqlash sof darom adni hisoblash uchun foydalaniladi.
Qishloq xo'jaligining yalpi m ahsulotlari qiymati uning tannarxi bo'yicha
hisoblanadi Pulda ifodalangan qishloq xo'jaligi yalpi rnahsuloti tarm oqda barcha
yaratilgan moddiy boyliklarga um um lashgan tavsif beradi. U qishloq xo'jaligining
jam i ijtimoiy m ahsulotdagi salm og'ini, qishloq xo'jaligi ishlab chiqarishi tarm oq
strukturasining darajasi va dinam ikasini, alohida kategoriyadagi korxonalaming
mahsulot ishlab chiqarishdagi rolini, ishlab chiqarishning iqtisodiy sam aradorlik
ko'rsatkichlarini hisoblash uchun zarur, um um iqtisodiy ko'rsatkich sifatida
harakat qiladi. Chunki, yalpi m ahsulot yalpi oborot usuli bo'yicha hisoblanadi,
ya’ni unga ichki xo‘jalik oboroti ham kiradi. Shuning uchun qishloq xo'jaligida
yalpi oborot ko'rsatkichi hisoblanilmaydi.
Qishloq xo‘jaligining yalpi mahsuloti deganda odatda uning ma’lum vaqt (odatda bir yil) davomida ishlab chiqarilgan umumiy miqdori tushuniladi. Unga dehqonchilik va chorvachilik mahsulotlari kiradi. Qishloq xo'jaligi yalpi mahsuloti hajmi qishloq xo'jaligi ekinlari hosilining hajmi, yosh ko'p yillik plantatsiyalarni etishtirish xarajatlari, shuningdek tugallanmagan ishlab chiqarish o'sishining o'zgarishi (kuzgi ekinlarni ekish, tuproqni tayyorlash xarajatlari) bilan belgilanadi. keyingi yil hosili) yil boshidan oxirigacha. Chorvachilikda chorva mollarini so'yish (sut, tuxum, jun), nasl, o'sgan yosh hayvonlarning o'sishi, katta qoramol va qo'shimcha mahsulotlar (go'ng, jun to'kish va boshqalar) bilan bog'liq bo'lmagan turli xil tayyor mahsulotlarni o'z ichiga oladi.
Yalpi qishloq xo'jaligi mahsulotini qishloq xo'jaligi korxonasining yalpi mahsulotidan farqlash kerak . Ikkinchisi kengroq tushuncha bo'lib, qishloq xo'jaligi mahsulotlaridan tashqari, o'rmon xo'jaligi, baliqchilik, mo'ynachilik, yordamchi sanoat mahsulotlari, sanoat ishlab chiqarishi, shuningdek, yon tomonda bajarilgan ishlar va xizmatlar uchun turli xil daromadlarni o'z ichiga oladi.
Qishloq xo‘jaligi yalpi mahsuloti hajmi har bir tur bo‘yicha fizik ko‘rinishda aniqlanadi. Umumiy ifoda uchun qishloq xo'jaligi mahsulotlari qiymat bo'yicha baholanadi. Bu turli maqsadlar uchun zarur: bir tomondan, ishlab chiqarishning fizik hajmi va uning o'zgarishini aniqlash, ikkinchi tomondan, ishlab chiqarishning iqtisodiy samaradorligini aniqlash. Birinchi holda, yalpi mahsulot taqqoslanadigan (doimiy) narxlarda, ikkinchisida - haqiqiy sotish narxlarida (uning tovar bo'lmagan qismi - tannarx bo'yicha, tovar - sotilgan narxlarda) baholanadi.
Agar yalpi qishloq xo‘jaligi mahsulotidan joriy yilda ishlab chiqarilgan va ishlab chiqarish maqsadlarida iste’mol qilingan qismini (urug‘lik, yem, buzoq va cho‘chqalarni boqish uchun sut, inkubatsiya uchun tuxum va boshqalarni) olib tashlasak, yakuniy mahsulot qoladi . . Aynan u har bir korxonaning umumiy ijtimoiy mahsulot ishlab chiqarishdagi real hissasini belgilaydi.
Do'stlaringiz bilan baham: |
