|
Radioaktivlilik - atom yadrolarining ion nurlanishlari chiqarishi natijasida
boshqa bir atom yadrolarining xosil qilishidir.
Radioaktiv nurlanishlar ionlovchi nurlanishlar deb ataladi, chunki bu
nurlar ta'sir etgan moddalar atom va molekulalarida ionlar hosil bo‘ladi.Bunday
ionlovchi nurlanishlarga rentgen nurlari, radio va gamma nurlari, alfa va beta
nurlari, shuningdek, neytron oqimlari kiradi.
Alfa nurlari katta ionlashtirish xususiyatiga ega bo‘lgan , xarakat doirasi
katta bo‘lmagan geliy atom yadrosining musbat zaryadlangan zarrachalari
hisoblanadi. Xarakat doirasi katta bo‘lmaganligi sababli inson teri qavatigagina
ta'sir qilib, terini yorib kira olmaydi, shuning uchun ham uncha zararli emas.
Beta nurlari radioaktiv moddalarning atom yadrolari tarqatadigan elektron
yoki pozitron oqimidir.Bu nurlarning xarakat doirasi ancha keng va yorib kirish
qobiliyatiga ega.Shu sababli ham inson uchun xavflidir.
Gamma nurlari ionlash qobiliyati katta bo‘lmasa-da, katta yorib kirish
kuchiga ega bo‘lib, yadro reaksiyalari va radioaktiv parchalanish natijasida
vujudga keladigan yuqori chastotadagi elektromagnit nurlari xisoblanadi.
Rentgen nurlari moddalarni elektron oqimlari bilan bombardimon qilganda
ajralib chiqadigan elektromagnit nurlaridir.
Ularni har qanday elektrovakum qurilmalarida xosil qilish mumkin.Bu
nurlarning ionlanish xususiyatlari oz bo‘lsa-da, yorib kirish xususiyati nihoyatda
katta.
Radiasiyaviy holatni baxolash deganda - joylarni radioaktiv zaraganlik
tavsifnomasi va ularning fuqarolarga ,texnika, qurilish va imoratlarga hamda
xayvon va o‘simliklarga ta'siri tushuniladi.
Tavsifnomaga quyidagilar kiradi:
Ob'ekt xududidagi ionlashtiruvchi nurlanishni xavflilik darajasi;
Radioaktiv modda bilan zararlangan xudud o‘lchami;
Fuqarolar va xayvonlarning nurlanish darajasi;
Texnika, tuproq, o‘simlik, oziq-ovqat, suv, bino va inshootlarning
radioaktiv zararlanganlik darajasi;
Fuqarolarga va xayvonlarga ionlashtiruvchi nurlanishning xavflilik
darajasi;
Radiasiyaviy xavfning xalq xo‘jaligi tarmoqiga qanchalik zarar
yetkazganlik darajasi.
Radiasiya holatining natijalariga qarab zararlangan joylarda aholiga
davolash va profilaktik choralarni qo‘llash zarurligi aniqlanadi.Razvedkaning
bergan ma'lumotlari asosida radiasiyaviy holatni aniqlash va baxolash mumkin,
bunday ma'lumotlarni tuman, shaxar viloyat va Respublika fuqaro
muhofazasining raxbarlari,ularning shtablari qabul qiladilar.Radiasiyaviy holatni
baxolash bilan bog‘liq bo‘lgan xisoblarni bajarishda turli formulalar, jadvallar,
radiasiyaviy o‘lchov lineykasi va boshqa xisoblash jixozlaridan foydalaniladi.
Joylarning radioaktiv zararlanish o‘lchovi va darajasi ma'lum xududdagi
yadro portlashlarining soniga, quvvatiga, turlariga xamda portlash vaqtidagi
shamolning tezligiga bog‘liqdir.
"Radiasiyaviy xavfsizlik to‘g‘risida"gi qonunning 12 moddasida
radiasiyaviy xavfsizlikni ta'minlash yo‘llari ko‘rsatib o‘tilgan. Ular
quyidagilardan iborat:
Rdiasiyaviy xavfsizlikRani ta'minlash dasturini ishlab chiqish va amalga
oshirish;
Ionlashtiruvchi nurlanish manbalaridan foydalanishda fuqarolar olgan
nurlanishning shaxsiy dozalarini nazorat qilish va xisobga olishda yagona
davlat tizimiga amal qilish;
Radiayiyaviy ta'sir tufayli fuqarolar sog‘lig‘iga zarar yetkazilish xavfi
yuqori bo‘lganligi uchun to‘lanadigan tovon turlari va miqdori belgilab
qo‘yish;
Radiasiyaviy avariya natijasida fuqarolar sog‘lig‘iga xamda ular mol-
mulkiga yetkazilgan zararni qoplash;
Ionlashtiruvchi nurlanish manbalaridan foydalanish bilan bog‘liq
faoliyat turlarini belgilash;
Ionlashtiruvchi nurlanish manbalarining eksport va import qilinishini
davlat tomonidan tartibga solish;
Tibbiy-profilaktik tadbirlar o‘tkazish;
Radiasiyaviy vaziyat xamda radiasiyaviy xavfsizlikni ta'minlash
chora-tadbirlari to‘g‘risida fuqarolarni xabardor qilish;
Fuqarolarga radiasiyaviy xavfsizlik chora-tadbirlarini o‘rgatish;
Radiasiyaviy avariyalar natijasida nurlanishga duchor bo‘lgan
fuqarolarga yordam ko‘rsatish;
Radioaktiv ifloslanish zonalarida fuqarolarning yashashiga doir
alohida tartiblarni joriy etish;
Tegishli xududda radiasiyaviy avariyalar oqibatlarini bartaraf etish;
Radiasiyaviy avariya yuzaga kelish xavfi bo‘lgan taqdirda tezkor
chora-tadbirlarni tashkil etish va o‘tkazish.
Do'stlaringiz bilan baham: | 
