R. D. Dusmuratov buxgalteriya hisobi

1. Asosiy schotlar 
xo‘jalik mablag‘lari va ularning tashkil topish 
manbalarini hisobga olish hamda nazorat qilish uchun tayinlangandir. 
Ularning asosiy deb atalishiga sabab ularda aks ettiriladigan buxgal-
teriya hisobining obyektlari – xo‘jalik mablag‘lari va ular manbalari 
xo‘jalik faoliyatining asosi bo‘lib, bularsiz birorta xo‘jalik jarayonini 
amalga oshirish mumkin emas. 
Asosiy aktiv schotlarda fondlarning ahvolini va o‘zgarishini, 
moliyalashtirish, korxonaning majburiyatlari va kreditorlar bilan 
hisoblashuvlarni hisobga olish uchun tayinlangan. Bularga «Ustav 
fondi», «Bankning qisqa muddatli ssudalari», «Xodimlar bilan mehnatga 
haq to‘lash bo‘yicha hisoblashuvlar» va boshqa schotlar kiradi. 
2. Tartibga soluvchi schotlar
. Ma’lumki, asosiy schotlarda 
xo‘jalik mablag‘lari, ularning tashkil topish manbalari va hisob-kitoblar 
aks ettirilib hamda xususiyatiga qarab guruhlashtiriladi. Bu schotlarda 
aks ettirilgan mablag‘lar va ularning tashkil topish manbalari tegishli 
ma’lumotlar yordamida aniqlashtirish zarurati tug‘ilib qoladi. Masalan, 
asosiy vositalar qabul qilingandan to foydalanishga yaroqsiz deb topilib, 
hisobdan chiqarilgunga qadar «Asosiy vositalarni hisobga oluvchi 
schotlar» deb atalgan asosiy aktiv schotlarda boshlang‘ich qiymati 
bo‘yicha hisobga olinib boriladi. Asosiy vositalar foydalanish jarayonida 
eskiradi va ularning bu eskirgan qismi ishlab chiqarilgan mahsulot 
(bajarilgan ish, ko‘rsatilgan xizmat) tannarxiga amortizatsiya ajratmasi 
ko‘rinishida bo‘laklab qo‘shib boriladi. Xo‘jalikka rahbarlik qilish va 
uni boshqarish uchun «Asosiy vositalarni hisobga oluvchi schotlar» 
schotlar ma’lumotlarini asosiy vositalarning eskirishi to‘g‘risidagi 
qo‘shimcha ma’lumotlar bilan taqqoslash kerak bo‘ladi.
Bunday ma’lumotlarni olishda 
tartibga soluvchi schotlar
deb 
nomlangan bir guruh schotlardan foydalaniladi. 
Tartibga soluvchi schotlar boshqa buxgalteriya schotlarida aks 
ettirilgan ko‘rsatkichlarni tartibga solish uchun xizmat qiladi. Bunday 
schotlardan foydalanish hisobda to‘la va aniq ma’lumotlar olish 
zaruriyatidan kelib chiqqan bo‘lib, hisob obyektlarini buxgalteriya 
schotlarida ikki bahoda, ya’ni balans qiymati va qoldiq qiymati bo‘yicha 
aks ettirish imkoniyatini yaratib beradi. 

---

160 
Tartibga soluvchi schotlar ikki guruhga bo‘linadi: 
a) to‘ldiruvchi schotlar; b) kontrar schotlar.