R. D. Dusmuratov buxgalteriya hisobi

10.1-rasm. Tannarxni kalkulatsiyalashning vazifalari. 
 
Ayrim ishlab chiqarishlarning tarmoq xususiyatlaridan kelib 
chiqqan holda tannarx hisoblash har xil usullar yordamida bajariladi, 
buni hisoblash jarayoni esa buxgalteriya hisobining alohida bo‘limi 
bo‘lib, uni 
kalkulatsiya ishi
deb atash mumkin. Uning asosini 
belgilangan tartibda tasdiqlangan tegishli me’yoriy hujjatlar bilan 
tartibga solinadigan, xarajatlarni yagona pul o‘lchovida umumlashtirish 
va ularni ma’lum ketma-ketlikda guruhlash yo‘li bilan mahsulot, ish va 
xizmatlar tannarxini hisoblash tashkil etadi.
 
10.2-rasm. Xo‘jalik jarayonida tannarx shakllanishi. 
Tannarxni kalkulatsiyalash quyidagilarni ta’minlaydi: 
Mahsulot ishlab chiqarishni davom ettirishning 
maqsadga muvofiqligi 
Ishlab chiqarish va alohida mahsulot turlari 
rentabelligini aniqlash 
Mahsulotga optimal baho belgilash 
Ichki xo‘jalik hisobini joriy etish 
Mahsulot ishlab chiqarishning assortimentini 
optimallashtirish 
Tannarxni kamaytirish rezervlarini aniqlash 
Amaldagi texnologiyani yangilashning 
maqsadga muvofiqligi 
Yangi texnika va texnologiyani joriy qilishning 
iqtisodiy samaradorligini hisoblash 
Boshqaruv xodimlari faoliyatining sifatini 
baholash 
Transfert (ichki) bahoni shakllantirish 
Tannarx rejasi bajarilishi va uning 
dinamikasini baholash 
1. Ta’minot jarayoni 
Ishlab chiqarish resurslarining haqiqiy 
tannarxi 
Mahsulot (ish, xizmat)larning texnologik 
tannarxi 
Mahsulot(ish, xizmat)larning ishlab 
chiqarish tannarxi 
Mahsulot (ish, xizmat)larning to‘la tannarxi 
3. Realizatsiya jarayoni 
2. Ishlab chiqarish jarayoni 

---

253 
 
10.3-rasm. Tannarx turlari. 
Xarajatlarning alohida turlarini ilmiy asoslangan normalar va 
normativlar negizida rejalashtirish, hisob va kalkulyatsiyani, xarajatlar 
shakllanishining nazorati va auditini to‘g‘ri yo‘lga qo‘yish mahsulot 
(ish, xizmat) tannarxini boshqarish tizimining asosini tashkil etadi. 
Xususan, ichki nazoratning vazifalari barcha xo‘jalik muomala-
larining to‘liqligi va qonuniyligini, jumladan schotlar guruhlari bo‘yicha 
jamlangan summalarni arifmetik tekshirishdan iborat.
Kalkulatsiyalash masalalari buxgalter oldida xo‘jalik mablag‘lari 
doiraviy aylanishining barcha bosqichlarida (ta’minot, ishlab chiqarish 
va realizatsiya) vujudga keladi.
Mahsulotlar tannarxini hisoblash jarayonida kalkulatsiyalash 
obyekti va kalkulatsiya birligi, xarajat elementi va xarajat moddasi 
to‘g‘risida aniq tasavvurga ega bo‘lish lozim.