R. D. Dusmuratov buxgalteriya hisobi

muhim 
printsiplari
- 
«uzluksizlik, 
ishonchlilik, 
ko‘rsatkichlarning 
qiyoslanuvchanligi»ni ta’minlaydi. 
Yana bir muhim jihat, unda «buxgalteriya hisobi registrining majburiy 
rekvizitlari»ni belgilovchi yangi qism kiritilganligidir. Bunday rekvizitlar 
quyidagilar: 
«registrning nomi; 
buxgalteriya hisobi sub’ektining nomi; 
registrni yuritish boshlangan hamda tugallangan sana va (yoki) registr 
tuzilgan davr; 
xo‘jalik operatsiyalarining xronologik va (yoki) tizimli guruhlanishi; 
xo‘jalik operatsiyalarining o‘lchov birligi ko‘rsatilgan holda puldagi 
o‘lchov miqdori; 
registrni yuritish uchun mas’ul bo‘lgan shaxslarning lavozimlari, 
familiyalari hamda ismi va otasi ismining bosh harflari ko‘rsatilgan holdagi 
imzolari yoki ushbu shaxslarni identifikatsiya qilish uchun zarur bo‘lgan 
boshqa rekvizitlar». 

---

373 
Demak, ushbu rekvizitlardan birortasi bo‘lmasa, xato yoki chala 
to‘lg‘azilgan bo‘lsa, buxgalteriya hisobi registri haqiqiy hisoblanmaydi. 
Ushbu qismning kiritilishi ham yuqorida ta’kidlangan buxgalteriya hisobi 
printsiplarini ta’minlaydi. 
Hozirgi paytda barcha tashkiliy-huquqiy va mulkchilik shaklidagi 
korxonalarda asosan buxgalteriya hisobining uchta turi qo‘llanilmoqda: 
jurnal-order, bosh jurnal (memorial order shaklining bir turi) va 
avtomatlashtirilgan shakl. Buxgalteriya hisobi jurnal-order shaklida 
yuritilganda hisob axborotlari qo‘lda yoki AKT vositalaridan foydalanib 
qayd qilinadi.
Jurnal-order registr sifatida ikkita xususiyatga ega: 
a) xronologik yozuv (jurnal) b) sistematik yozuv (order). Ko‘p jurnal-
orderlar sintetik va analitik hisob ma’lumotlarini birlashtiradi. Bunday 
jurnal-orderlar uyg‘unlashgan hisob registrlari deb ham ataladi. Alohida bitta 
schyot uchun yuritiladigan (masalan, 1,2 jurnal-orderlar) yoki o‘zaro bog‘liq 
bo‘lgan schyotlar guruhi uchun mo‘ljallangan jurnal-orderlar ham mavjud. 
Ularga qo‘shimcha ravishda (ko‘pincha analitik hisob uchun) yordamchi 
qaydnomalar yuritiladi (debitor va kreditorlar bilan hisob-kitoblar, ishlab 
chiqarish xarajatlari hisobi va shu kabilar uchun).
Jurnal-order va vedomostlar bilan birga umumlashtiruvchi sintetik 
hisob registri-
Bosh daftar
ham yuritiladi. Bosh daftarda har bir sintetik 
schyot uchun yoyiq bir bet ajratilgan bo‘lib, unda tegishli schetning oy 
boshiga va oy oxiriga qoldig‘i, debet oborotlari yoyiq holda, ya’ni 
kreditlanuvchi schyotlar hamda shu schyotlar yuritiladigan jurnal-orderlar 
raqami ko‘rsatilib, kredit oboroti esa umumiy summasi bilan har oyda aks 
ettirib boriladi. Bosh daftar bir yilga ochilib, har oy uchun bir qator ajratiladi. 
Bosh daftar va boshqa hisob registrlarining qismlariga asosan buxgalteriya 
balansi hamda hisobotning boshqa shakllari to‘lg‘aziladi. 
Bosh-jurnal shakli hisobning memorial-order shakli ko‘rinishlaridan 
biri hisoblanadi. Uning mazmuni shundan iboratki, xo‘jalik operatsiyalarini 
qayd qilish uchun maxsus yig‘ma hisob qaydnomalaridan foydalaniladi. 
Hisobning bosh-jurnal shakli asosan kichik biznes korxonalarida, 
xususan mikrofirmalarda qo‘llaniladi. 
Shuningdek, fermer xo‘jaliklarida buxgalteriya hisobini tashkil etish 
uchun hisob registrlari «Fermer xo‘jaliklarida buxgalteriya hisobining 
soddalashtirilgan shaklini tashkil etish to‘g‘risidagi Nizom»da tavsiya etilgan
(O‘zbekiston Respublikasi Moliya vazirligi (№ 1. 21.01.2008y.), 
O‘zbekiston Respublikasi Qishloq va suv xo‘jaligi vazirligi (№ 1/2. 
21.01.2008y.) qo‘shma qarori bilan tasdiqlangan).

---

374 
16-moddada